Abstrakt
W ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy ukazało się kilka publikacji1, w których autorzy podjęli się analizy nowego środka prawnego w polskim postępowaniu cywilnym - skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Z tego względu za niecelowe Autor uznał omawianie w niniejszym opracowaniu całej instytucji skargi, lecz ograniczył się do zasygnalizowania pewnych jej aspektów, które w przywołanych artykułach nie zostały wyeksponowane.
Uwagi wstępne
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, została wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego nowelizacją z 22.12.2004 r.2 w celu uzupełnienia regulacji odnoszącej się do odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną bezprawnie przez władze publiczne. W wykonaniu dyspozycji art. 77 Konstytucji stanowiącego, że każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jako została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działania organu władzy publicznej, ustawodawca wprowadził ustawą z 17.6.2004 r.3 do Kodeksu cywilnego m.in. art. 4171 § 2. Przepis ten przewiduje odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną poprzez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji. Uzyskanie odszkodowania zależy jednak od wcześniejszego stwierdzenia we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem.
Pomimo że powyższy przepis wszedł w życie 1.9.2004 r., do niedawna pozostawał w znacznej mierze martwy. Poza mającą stosunkowo ograniczone zastosowanie skargą o wznowienie postępowania nie było bowiem w KPC żadnego postępowania, w którym można byłoby stwierdzić niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia. Z tego względu konieczne było stworzenie nowego środka prawnego, który umożliwiałby ocenę pod względem legalności wszystkich orzeczeń4 w założeniu miał on wejść do naszego systemu prawnego wraz z nowelizacją Kodeksu cywilnego, co się jednak nie udało.
Biorąc pod uwagę powyższe, samą instytucję skargi należy ocenić bardzo pozytywnie, gdyż stanowi kolejny element umacniający prawa jednostek pokrzywdzonych działalnością władzy publicznej. Obecna regulacja tego środka w KPC może jednak budzić pewne wątpliwości i zastrzeżenia, które postaram się zasygnalizować.
Warunki dopuszczalności skargi
Zgodnie z art. 4241 § 1 KPC5, skarga przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu II instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Z przepisu tego można wyraźnie wyodrębnić trzy podstawowe warunki dopuszczalności skargi:
a) dotyczy orzeczenia sądu II instancji kończącego postępowanie w sprawie;
b) poprzez wydanie zaskarżonego orzeczenia wyrządzono stronie szkodę;
c) uchylenie lub zmiana zaskarżonego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe.
Każdy z powyższych elementów wymaga dokładnej analizy.
Zakres przedmiotowy
Skarga ograniczona została wyłącznie do orzeczeń sądów II instancji kończących postępowanie w sprawie. Dotyczyć więc będzie wyłącznie wyroków i postanowień co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym oraz tzw. postanowień formalnych kończących postępowanie w sprawie (np. umorzenie postępowania)6. Regulacja taka może budzić wątpliwości co do zgodności z art. 77 Konstytucji. Jak wskazano bowiem powyżej, złożenie skargi w większości przypadków będzie jedynym sposobem uzyskania odszkodowania od Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną wydaniem orzeczenia, w trybie art. 4171 § 2 KC. Ergo , jeżeli w odniesieniu do określonego orzeczenia nie przysługuje skarga o stwierdzenie jego niezgodności z prawem, możliwość uzyskania odszkodowania za szkody wyrządzone jego wydaniem jest w praktyce wyłączona. Tymczasem istnieje wiele orzeczeń nienależących do kategorii kończących postępowanie w sprawie, a czasami nawet niezaskarżalnych, które wywołują szkody po jednej ze stron.
|
Tytułem przykładu przywołać można choćby postanowienie oddalające zażalenie na postanowienie odmawiające udzielenia zabezpieczenia powództwa. W świetle obowiązujących przepisów, jeżeli wskutek braku zabezpieczenia strona poniesie szkodę (nie wyegzekwuje roszczenia od dłużnika), to nawet w przypadku rażącego naruszenia prawa przez sąd odwoławczy, strona nie będzie mogła uzyskać odszkodowania - postanowienie takie nie kończy postępowania w sprawie. |
Tym samym, zgodnie z art. 4241 § 1, Skarb Państwa będzie ponosił odpowiedzialność nie za każde niezgodne z prawem orzeczenie, ale wyłącznie za wydane przez sąd II instancji orzeczenia kończące postępowanie. Przepis o charakterze procesowym zmniejsza więc de facto zakres odpowiedzialności Skarbu Państwa wyznaczony przepisami materialnymi art. 77 Konstytucji i art. 4171 KC. O ile jednak kolizja z art. [...]