Abstrakt
W niniejszym artykule Autor przedstawił zagadnienie rygorów procesowych w postępowaniu cywilnym, dokonując analizy tej problematyki na tle ostatnich nowelizacji KPC oraz nowej ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych1. Autor rozróżnia poszczególne rodzaje rygorów procesowych uwzględniając takie kryteria jak: rodzaj podmiotu podejmującego nieprawidłową czynność czy sposób stosowania rygorów przez organy postępowania oraz przybliża ich funkcje.
Pojęcie rygoru procesowego
Przed analizą zmian rygorów procesowych konieczne jest podjęcie próby ustalenia, czym jest rygor procesowy, jaka jest jego funkcja i znaczenie dla prawidłowego przebiegu postępowania cywilnego.
W Kodeksie postępowania cywilnego oraz w innych aktach prawnych regulujących postępowanie cywilne ustawodawca używa pojęcia rygoru, przy czym nie zawsze jest ono stosowane w tym samym znaczeniu.
|
Dla przykładu można podać, że pojęcie rygoru występuje m.in. w następujących przepisach: a) art. 130 § 1 - „pod rygorem zwrócenia pisma”, b) art. 47912 § 1 oraz art. 47914 § 2 - „pod rygorem utraty prawa powoływania twierdzeń, dowodów i zarzutów w toku postępowania”, c) art. 733 - „pod rygorem upadku zabezpieczenia”, d) art. 106 ust. 3 KSCU - „pod rygorem upadku zwolnienia od kosztów sądowych”, e) § 105 CzynKomR - „pod rygorami przewidzianymi w przepisach o likwidacji niepodjętych depozytów i nieodebranych rzeczy”, f) art. 73 PrUpadNapr - „rygor utraty prawa powoływania twierdzeń, zarzutów i dowodów w toku dalszego postępowania”, g) art. 333, 336, 346 - „rygor natychmiastowej wykonalności”. |
Znaczenie pojęcia rygoru używanego w przykładach wskazanych w pkt a-f różni się od znaczenia tego pojęcia zastosowanego w przykładzie podanym w pkt. g. W sformułowaniu „rygor natychmiastowej wykonalności” pojęcie rygoru należy tłumaczyć jako szczególny skutek wyroku polegający na możliwości jego wykonania przed uprawomocnieniem. Nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności na mocy orzeczenia sądowego oznacza tyle co przyznanie temu wyrokowi szczególnej skuteczności, która pozwala na wykonanie wyroku w drodze egzekucji sądowej jeszcze przed jego uprawomocnieniem. W pozostałych przykładach wymienionych w pkt. a)-f) pojęcie rygoru jest używane w znaczeniu sankcji, jaka grozi za niespełnienie określonych obowiązków. Jeżeli sankcja ta jest realizowana bezpośrednio w określonym postępowaniu w tym sensie, że stanowi jego element (np. zwrot pozwu jest jedną z czynności postępowania cywilnego), możemy mówić o rygorze procesowym. W sytuacji, gdy sankcje nie mają takiego znaczenia dla toczącego się postępowania, lecz następują bezpośrednio w sferze prawa materialnego, mamy do czynienia z tzw. rygorem pozaprocesowym, np. rygorem odpowiedzialności karnej lub rygorem odpowiedzialności cywilnej, rygorem nieważności czynności cywilnoprawnej itp.
Uwzględniając powyższe ustalenia, możemy uznać, że rygorem procesowym w postępowaniu cywilnym jest sankcja przewidziana w prawie procesowym i stosowana przez organy procesowe na wypadek niezachowania przez podmioty postępowania cywilnego (w tym przez organy procesowe te same lub inne niż organ stosujący sankcję) wymagań prawnych czynności postępowania. Uściślenia wymaga jednak pojęcie wymagań prawnych, których niezachowanie prowadzi do zastosowania rygoru procesowego.
Wymagania prawne czynności postępowania cywilnego można określić jako okoliczności, od których istnienia zależy możliwość uznania czynności za prawidłową2. Warto zauważyć, że pojęciami „prawidłowego wniesienia zarzutów” oraz „prawidłowego wniesienia sprzeciwu” ustawodawca posłużył się w art. 495 § 1 oraz art. 505 § 1 KPC3. Ponadto, pojęcia prawidłowości czynności procesowych i egzekucyjnych stosowano już w literaturze4. Prawidłowości czynności nie można jednak wiązać wyłącznie z jej skutecznością. Inaczej rzecz ujmując, można stwierdzić, że prawidłowość czynności postępowania cywilnego nie jest warunkiem sine qua non jej skuteczności procesowej. W pewnych wypadkach skutek procesowy może bowiem wywołać także czynność [...]