Abstrakt

Wraz z wejściem w życie ustawy z 28.7.2005 r., o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego¹, dokonana została reforma przepisów dotyczących sądownictwa polubownego (arbitrażu). Jedną z licznych zmian wprowadzonych omawianą nowelizacją jest dopuszczenie możliwości wydawania postanowień o udzieleniu zabezpieczenia przez sąd polubowny. W niniejszym opracowaniu zostały zaprezentowane ewentualne problemy z tym związane. Należy podkreślić, że rozwiązanie ustawowe w zakresie udzielania zabezpieczeń przez sądy polubowne jest niezwykle lakoniczne. Takie ukształtowanie przepisów wraz z możliwością wykonywania funkcji arbitra przez każdą osobę fizyczną posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych (por. art. 1170 § 1 KPC), rodzi poważne niebezpieczeństwo podjęcia niewłaściwej decyzji w tak ważnej kwestii, jaką jest udzielenie zabezpieczenia. Z uwagi na to, że w wielu przypadkach udzielenie odpowiedniego zabezpieczenia decyduje o skuteczności całego postępowania w sprawie, jak również może spowodować nieodwracalne szkody (np. orzeczony zakaz wprowadzenia towarów do obrotu może doprowadzić do bankructwa nawet dobrze prosperującej firmy), stąd poruszana problematyka jest niezwykle istotna i wymaga omówienia.

Uwagi wprowadzające

Zgodnie z art. 1181 § 1 KPC, w przypadku, gdy strony nie uzgodniły inaczej, sąd polubowny, na wniosek strony, która uprawdopodobniła dochodzone roszczenie, może postanowić o zastosowaniu takiego sposobu zabezpieczenia, który uzna za właściwy ze względu na przedmiot sporu. Wydając takie postanowienie, sąd polubowny może uzależnić jego wykonanie od złożenia stosownego zabezpieczenia.

W powyższy sposób przesądzono, że sąd polubowny uprawniony jest do udzielenia zabezpieczenia, przy czym umożliwiono stronom wyłączenie tego uprawnienia, jak również mogą one samodzielnie określić przesłanki postępowania zabezpieczającego, a także jego przebieg. W przypadku braku takiego uregulowania, ewentualnie unormowania zbieżnego z regulacja kodeksową, to w świetle art. 1181 KPC, strona chcąca uzyskać zabezpieczenie powinna złożyć wniosek o zastosowanie tymczasowego środka zabezpieczającego i uprawdopodobnić roszczenie. Podkreślić należy, że sąd polubowny nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem powszechnym (por. art. 1184 § 2 zd. 2 KPC). W przypadku poddania sporu pod rozstrzygnięcie stałego sądu polubownego i braku odmiennej woli stron, wiąże je regulamin tego sądu obowiązujący w dacie zawarcia zapisu (por. art. 1161 § 3 KPC).

Zasady postępowania przed sądem polubownym

Do postępowania w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia będą miały generalnie zastosowanie przepisy Tytułu V, normującego postępowanie przed sądem polubownym (tj. art. 1183-1193 KPC).

Zgodnie z art. 1183 KPC, w postępowaniu przed sądem polubownym, strony powinny być traktowane równoprawnie. Każda ze stron ma prawo do wysłuchania i przedstawienia swoich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie. W obecnym stanie prawnym sąd polubowny nie ma obowiązku dochodzenia z urzędu do tzw. prawdy obiektywnej, ciąży na nim jedynie obowiązek wysłuchania twierdzeń każdej ze stron wraz z przedstawionymi dowodami na ich poparcie².

Strony mogą uzgodnić zasady i sposób postępowania, język lub języki, w których będzie prowadzone postępowanie, a także, czy przeprowadzić rozprawę w celu przedstawienia twierdzeń lub dowodów na ich poparcie; w przypadku braku uzgodnienia stron decyzje w powyższym zakresie podejmuje sąd polubowny (por. art. 1184, 1187 i 1189 KPC). Jednak w sytuacji braku uzgodnienia, że postępowanie będzie prowadzone bez wyznaczenia rozprawy, z jednoczesnym żądaniem jednej ze stron przeprowadzenia rozprawy, sąd polubowny jest tym żądaniem związany (art. 1189 § 1 zd. 2 KPC). Jednym z ważniejszych przepisów omawianego tytułu jest art. 1193 KPC stanowiący, że w przypadku, gdy uchybiono przepisom niniejszej części, od których strony mogą odstąpić, albo uchybiono określonym przez strony zasadom postępowania przed sądem polubownym, strona, która o powyższym uchybieniu wiedziała, nie może podnieść zarzutu takiego uchybienia przed sądem polubownym ani też powołać się na takie uchybienie w skardze o uchylenie wyroku sądu polubownego, jeżeli nie podniosła zarzutu niezwłocznie lub w terminie określonym przez strony bądź przepisy niniejszej części.

Należy podzielić pogląd, że przytoczony przepis powinien być zawarty w przepisach ogólnych, gdyż odnosi się do całej Części piątej KPC³. Należy podkreślić, że niniejszy artykuł dotyczy jedynie uchybienia przepisom, które strony mogą same kształtować lub też przepisom, które same ustaliły. Regulacja ta niewątpliwie ma na celu dyscyplinowanie stron w zakresie możliwości zgłaszania wskazanych uchybień.

Wydaje się, że do postępowania zabezpieczającego nie będzie miał zastosowania art. 1194 KPC wskazujący, jakimi kryteriami powinien kierować się sąd polubowny przy rozstrzyganiu sporu, gdyż udzielenie zabezpieczenia nie stanowi przecież jego rozstrzygnięcia.

W przypadku, gdy sąd polubowny rozpoznaje sprawę w składzie więcej niż jednego arbitra, decyzja w kwestii zabezpieczenia (udzielenie, zmiana, uchylenie) zapada większością głosów, chyba że strony uzgodniły inaczej (por. art. 1195 § 1 zd. 1 KPC).

Zgodnie z art. 1158 § 1 KPC, ilekroć w części niniejszej mowa jest o sądzie, rozumie się przez to sąd, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy, gdyby strony nie dokonały zapisu na sąd polubowny.

Kodeks postępowania cywilnego wyraźnie wskazuje, że poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego nie wyłącza możliwości zabezpieczenia przez sąd roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym (art. 1166 § 1 KPC). Ponadto przepis ten stosuje się także w sytuacji, gdy miejsce postępowania przed sądem polubownym znajduje się poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej lub nie jest oznaczone (art. 1166 § 2 KPC). Podkreślić należy, że w przypadku zwrócenia się z wnioskiem o zabezpieczenie do sądu powszechnego, sąd ten [...]