Abstrakt

Autorka, w niniejszym artykule, przedstawia szczegółowe kwestie dotyczące praktycznych możliwości oraz faktycznych i prawnych skutków wystąpienia z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia w stosunku do środków społecznego przekazu. Ponadto została zaprezentowana ocena stosowania przez sądy krajowe zabezpieczenia tymczasowego w stosunku do mediów na podstawie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Uwagi wstępne

Postępowanie zabezpieczające jest istotną częścią procedury cywilnej i ma doniosłe znaczenie dla każdego z uczestników postępowania, szczególnie obecnie kiedy normą jest przewlekłość postępowań sądowych. Jest to środek prawny mający na celu zabezpieczenie interesów stron postępowania sądowego na czas jego trwania. Ma on jednak niewątpliwie charakter pomocniczy w stosunku do postępowania głównego.

Do czasu ostatniej nowelizacji procedury cywilnej w zakresie postępowania zabezpieczającego¹ przyjmowano, że katalog zabezpieczenia roszczeń o charakterze pieniężnym jest wyczerpujący; sąd nie miał zatem w tym zakresie wyboru. W związku z tym wyróżniano tzw. zabezpieczenie o charakterze konserwacyjnym, mające na celu utrzymanie istniejącego stanu rzeczy oraz nowacyjne, które ma na celu uregulowanie stosunków pomiędzy stronami postępowania na czas toczącego się procesu.

W zakresie zabezpieczenia roszczeń pieniężnych ZmKPCU04 wprowadziła znaczne zmiany m.in. rozszerzając katalog zabezpieczeń nowacyjnych, które zostały szczegółowo wskazane w art. 753¹ § 1. Nowelizacja dotyczyła także formy zabezpieczeń roszczeń niepieniężnych. Do tej pory ustawa dawała sądom dość dużą swobodę w tym zakresie i umożliwiała zastosowanie formy wskazanej przez wnioskodawcę. Aktualnie sytuacja uległa zmianie i w art. 755 KPC odnajdujemy przykładowe wyliczenie sposobu zabezpieczenia, spośród których sąd powinien wybrać najodpowiedniejsze dla osiągnięcia zamierzonego celu. Dostrzeżono także potrzebę wykreślenia regulacji szczególnych, znajdujących się w różnych aktach prawnych np. w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, która samodzielnie przewidywała możliwość zaspokojenia roszczenia poprzez zabezpieczenie, co nie było możliwe na podstawie regulacji zawartej w ówczesnej wersji przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. W zakresie odpowiedzialności prasy brak było regulacji szczególnej, choć pewne zasady jej odpowiedzialności przewidziane są w ustawie prawo prasowe. Nie oznacza to, że w zakresie działalności prasy nie było potrzeby stosowania instytucji zabezpieczenia, wręcz przeciwnie w praktyce częste są bowiem procesy o naruszenie dóbr osobistych poprzez materiały prasowe. Oczywiste więc było, że dla zapobieżenia dalszego pogłębiania skutków naruszenia sięgano po zabezpieczenia. Było to jednak postrzegane przez media jako ograniczenie wolności wypowiedzi i z tego względu szeroko krytykowane, choć z prawnego punktu widzenia odpowiednie postanowienia sądu były prawidłowe.

Dostrzegając warunki zarówno prawne, jaki i społeczne, w jakich funkcjonuje prasa, ustawodawca samodzielnie uregulował problematykę związaną z zabezpieczeniem dotyczącym jej działalności.

Jedną z istotnych przyczyn wystąpienia z wnioskiem o zabezpieczenie roszczeń była, i jest coraz bardziej aktualna, potrzeba zabezpieczenia roszczeń o ochronę dóbr osobistych w stosunku do środków masowego przekazu. Jak wynika z redakcji przepisu art. 755 § 2 ma ona na celu wyważenie interesów mediów oraz osób, których dobra osobiste zostały naruszone poprzez publikacje materiału prasowego. Przepis ten stanowi, że„w sprawach przeciwko środkom społecznego przekazu o ochronę dóbr osobistych, sąd odmówi udzielenia zabezpieczenia polegającego na zakazie publikacji, jeżeli zabezpieczeniu sprzeciwia się ważny interes społeczny”. Jak widać, odwołano się do niejasnego i niewątpliwie często subiektywnie ocenianego pojęcia „interesu społecznego”. Do pojęcia tego odnosi się i jednocześnie interpretuje szerzej orzecznictwo Sądu Najwyższego, o czym będzie mowa poniżej.

Istotne jest jednak, że ustawodawca wyodrębnił tę regulację, która polega na ważeniu interesów, z jednej strony, środków społecznego przekazu, które w celu realizacji swoich zadań muszą mieć zagwarantowaną wolność wypowiedzi oraz osób, których dobra osobiste zostały lub potencjalnie mogą zostać naruszone.

W związku z tym, że media odgrywają coraz większą rolę w życiu publicznym, m.in. dzięki pozyskiwaniu informacji, w szybkim tempie skutkuje to także niebezpieczeństwem wywołania negatywnych skutków dla osób trzecich. W konsekwencji dochodzi najczęściej do starcia pomiędzy dobrami osobistymi jednostek (dóbr indywidualnych) a dobrem powszechnym, jakim jest interes społeczny, na które powołują się media.
 

Środki prawne, przysługujące jednostce w przypadku naruszenia jej praw (dóbr osobistych) przez media

Po pierwsze, należy wskazać środki przewidziane ustawą - Prawo prasowe².

Wywiązywanie się przez redaktorów naczelnych ze wskazanych tym przepisem obowiązków w ustawowo przewidzianym terminie, w przypadku, gdy spełniają one wymogi z pewnością zredukowałoby znacznie ilość powództw cywilnych czy oskarżeń o pomówienie bądź zniesławienie kierowanych przeciwko prasie.

Po drugie, w przypadku nieosiągnięcia celu przez osobę dotkniętą publikacją materiału prasowego na podstawie środków przewidzianych w art. 31 PrPras, ustawa ta przewiduje możliwość wystąpienia na drogę sądową, przy tym daje wybór bądź do wystąpienia przeciwko redakcji z roszczeniem o opublikowanie sprostowania czy odpowiedzi (art. 52 PrPras), bądź pociągnięcia redakcji do odpowiedzialności karnej, poprzez skierowanie w przypadku osoby fizycznej prywatnego aktu oskarżenia do sądu karnego.

Po trzecie, osoba dotknięta publikacją może wystąpić do sądu cywilnego z roszczeniami opartymi na art. 23 i 24 KC i zażądać odpowiednio: zaniechania rozpowszechniania określonych informacji, publikacji oświadczenia w odpowiedniej formie i treści oraz zadośćuczynienia.

Po czwarte, osoba pokrzywdzona może wystąpić z prywatnym aktem oskarżenia o znieważenie (art. 216 KK) czy też zniesławienie (art. 212 KK).

Wszystkie wskazane powyżej środki prawne oparte na wystąpieniu do sądu są jednak ze względu na czas trwania postępowania mało skuteczne i zwykle nie przywracają stanu sprzed naruszenia. Pamiętać jednak należy, że występowanie przez osoby pokrzywdzone na drogę sądową może okazać się niebezpieczne dla mediów i to nie tylko np. ze względu na wysokość odszkodowań, ale także na podstawie art. 22 w zw. z art. 37b PrPras skutkować mogą zawieszeniem wydawania danego czasopisma lub dziennika na czas określony, nie dłuższy niż rok. Niezbędne dla powstania takiego skutku jest popełnienie w ciągu roku co najmniej trzech przestępstw - stwierdzonych prawomocnym wyrokiem. Sąd ma bowiem obowiązek w przypadku, gdyż zapadnie taki wyrok przesłać do sądu rejestrowego tę informację. Praktyka orzecznicza, a szczególnie [...]