Abstrakt
Problematyka prawna dotycząca przedmiotu umowy o roboty budowlane oraz przedmiotu świadczenia i charakteru świadczenia w umowie o roboty budowlane nie jest jednolicie ujmowana ani w literaturze, ani w orzecznictwie. Stan taki odnosi się przede wszystkim do kwestii podzielności, względnie niepodzielności przedmiotu świadczenia oraz samego świadczenia w umowie o roboty budowlane. Istniejące różnice poglądów pogłębione zostały przez orzecznictwo sądowe, które rozpatrując kwestie charakteru świadczenia wykonawcy w umowie o roboty budowlane prezentuje stanowisko, że niepodzielność przedmiotu świadczenia nie może być utożsamiana z niepodzielnością świadczenia i uznaje, że świadczenie wykonawcy z umowy o roboty budowlane jest podzielne, gdyż z reguły może być spełniane częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu świadczenia. Charakterystyczne jest przy tym, że zarówno orzecznictwo sądowe, jak i przedstawiciele nauki i praktyki niekonsekwentnie posługują się pojęciami: przedmiot zobowiązania (umowy) o roboty budowlane, przedmiot świadczenia umowy o roboty budowlane oraz świadczenie wykonawcy (generalnego wykonawcy)1. Stąd przedmiotem rozważań będą w szczególności kwestie dotyczące przedmiotu świadczenia wykonawcy w umowie o roboty budowlane oraz analiza orzecznictwa sądowego w tej materii.
Przedmiot świadczenia w umowie o roboty budowlane
1. Przedmiot zobowiązania (umowy) o roboty budowlane
Przedmiotem zobowiązania (umowy) o roboty budowlane jest świadczenie wykonawcy, tj. zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesowi wierzyciela. Nie jest świadczeniem rzecz lub prawo lub jakieś inne dobro, pomimo że zachowanie dłużnika odpowiadające ciążącemu na nim obowiązkowi dotyczy tych przedmiotów. Wykonawca nie zobowiązuje się tylko do wykonania robót budowlanych (obiektu), lecz zawsze zobowiązuje się do robót o konkretnie oznaczonym w umowie rezultacie materialnym i za ten rezultat odpowiada. W umowie o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do wykonania określonego obiektu budowlanego, choćby ten obiekt stanowił tylko część obiektu. Jego świadczenie, tj. zachowanie polegające na wykonywaniu robót budowlanych ukierunkowane jest na osiągnięcie rezultatu materialnego i samoistnego. Istotą rzeczy jest świadczenie przez wykonawcę robót budowlanych. Samo wykonawstwo jest tutaj rzeczą istotną, nie tylko rezultat osiągnięty w wyniku zachowania dłużnika. Istotą stosunku zobowiązaniowego (umowy) o roboty budowlane jest to, że zamawiający ma prawo żądać tylko określonego zachowania się wykonawcy, natomiast nie uzyskuje na podstawie powstałego stosunku zobowiązaniowego bezpośredniego i skutecznego erga omnes prawa do określonego rezultatu robót budowlanych, ze względu na które wykonawca zobowiązany jest do określonego zachowania się2. Podkreślić trzeba, że świadczenie wykonawcy rozumiane jako zachowanie się dłużnika, zorientowane jest na określony przedmiot w postaci obiektu bądź innego rezultatu robót budowlanych, ze względu na które zobowiązany jest on zgodnie z treścią zobowiązania do oznaczonego zachowania się. Rodzaj i charakter przedmiotu materialnego (obiektu budowlanego), w stosunku do którego ukierunkowane jest zachowanie wykonawcy w celu wykonania zobowiązania w stosunku do zamawiającego, przesądza o treści świadczenia i w konsekwencji o treści stosunku (umowy) zobowiązaniowego. Dotyczy to zarówno treści prawnej (praw i obowiązków) tego stosunku, jak również treści gospodarczej3.
W literaturze często zacierają się różnice pomiędzy przedmiotem zobowiązania a świadczeniem w umowie o roboty budowlane bądź przedmiotem świadczenia. Spotykamy poglądy identyfikujące przedmiot umowy ze świadczeniem4 oraz stanowiska uważające obiekt za przedmiot umowy o roboty budowlane5, przy czym jest nim powstający w wyniku wykonania robót budowlanych zespół obiektów (wyjątkowo tylko pojedynczy obiekt) oraz robót poza obiektem stanowiący określoną w umowie i uściśloną w dokumentacji projektowej całość, dającą określony w dokumentach tych rezultat produkcyjny lub usługowy.
Utożsamiając przedmiot umowy o roboty budowlane ze świadczeniem dłużnika niepieniężnego, a więc z zachowaniem się tego dłużnika odpowiadającym treści jego obowiązku, przyjmuje się także, że przedmiotem umowy o roboty budowlane jest świadczenie wykonawcy, które polega na oddaniu zamawiającemu oznaczonego w umowie efektu robót budowlanych wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej. Umówiony rezultat robót nie jest przedmiotem umowy o roboty budowlane tylko przedmiotem świadczenia6. Umówiony rezultat robót, którego oddanie stanowi przedmiot umowy o roboty budowlane, może przybrać postać obiektu budowlanego, przedsięwzięcia inwestycyjnego, zadania inwestycyjnego, bądź wyodrębnionej technicznie części obiektu (np. wykonanie wykopów pod fundamenty; wykonanie instalacji sanitarnych, parkingu itp.) lub robót poza obiektem.
| Identyfikacja przedmiotu umowy, przedmiotu świadczenia i samego świadczenia w umowie o roboty budowlane znalazła wy raz w orzeczeniu z 25.3.1998 r., II CKN 653/97 (OSNCP Nr 12/1998, poz. 207), gdzie SN analizując prawa i obowiązki stron umowy o roboty budowlane na gruncie art. 647 KC stwierdził, że analogiczne obowiązki ciążą na kontrahentach umowy, jeżeli jej przedmiotem jest remont budynków i budowli, przy czym zachowuje ona w takim przypadku nadal postać umowy nazwanej o roboty budowlane. Przepis art. 647 KC nawiązuje do przepisu art. 3 ustawy z 7.7.1994 r. - prawo budowlane i zdaniem SN we wszystkich tych przypadkach rysuje się obraz przedsięwzięcia o większych rozmiarach, zindywidualizowanych właściwościach zarówno fizycznych, jak i użytkowych, i co szczególnie istotne poza nielicznymi wyjątkami, towarzyszy temu wymóg projektowania i zinstytucjonalizowany nadzór. |
2. Przedmiot świadczenia
Od przedmiotu zobowiązania (umowy) o roboty budowlane odróżnia się pojęcie przedmiotu świadczenia, tj. przedmiotu, do którego to świadczenie może się odnosić. Przedmiotem świadczenia mogą być różnego rodzaju dobra, jak rzeczy, części składowe rzeczy, zbiory rzeczy, dobra niematerialne, prawa majątkowe, przedsiębiorstwo, jego zorganizowane części, różne zorganizowane zespoły majątkowe, dzieła materialne itp. Podkreśla się, że dopiero oznaczenie przedmiotu świadczenia w połączeniu z oznaczeniem sposobu zachowania się dłużnika pozwala na pełne ustalenie treści świadczenia, w tym treści stosunku zobowiązaniowego7. Obok świadczeń dotyczących określonego przedmiotu, wiele zobowiązań nie pozwala [...]