Abstrakt

W niniejszym opracowaniu Autor przedstawia problematykę charakteru prawnego norm regulujących wykonanie zastępcze (art.480 KC). Odpowiedź na pytanie o charakter prawny tych norm może mieć istotne znaczenie dla obrotu. W szczególności w obrocie profesjonalnym, gdzie stronami umowy są przedsiębiorcy, może zaistnieć potrzeba umownego dopuszczenia do wykonania zastępczego przeciwko pozostającemu w zwłoce dłużnikowi, bez kosztownej, a przede wszystkim czasochłonnej procedury sądowej. Stąd w niniejszej pracy zostanie przedstawiony zarys teoretycznoprawnej problematyki dotyczącej podziału norm na względnie i bezwzględnie wiążące, co umożliwi przedstawienie argumentacji przemawiającej za uznaniem względnie wiążącego charakteru norm konstruujących instytucję wykonania zastępczego, szczególnie w obustronnie profesjonalnych stosunkach umownych. Argumentacja ta, przeprowadzona zarówno na podstawie reguł wykładni językowej, systemowej, jak i przede wszystkim reguł wykładni funkcjonalnej, posłuży do sformułowania wniosków de lege ferenda, dotyczących redakcji przepisu art. 480 KC.

Wprowadzenie

Przedmiotem niniejszej pracy będzie próba odpowiedzi na pytanie o charakter normy (norm) wyinterpretowanej z przepisu art. 480 KC¹. W dotychczasowym piśmiennictwie brak jest jednoznacznie wyrażonej opinii, co do względnie albo bezwzględnie wiążącego charakteru norm konstruujących instytucję wykonania zastępczego². Należy jednak podkreślić, że choć pogląd o „kogentnym” charakterze analizowanych norm nigdy nie został wyrażony expressis verbis, to wydaje się („wydaje się”, ponieważ znaczna część wypowiedzi doktryny, jako nieodnosząca się bezpośrednio do względnie albo bezwzględnie wiążącego charakteru norm wyinterpretowanych z przepisu art. 480 KC, nie poddaje się jednoznacznej interpretacji), iż był on powszechnie przyjmowany jako zgoła oczywisty³. Według niemal jednolitej opinii, tak doktryny jak i orzecznictwa, względy, które nie pozwoliły na ustawowe upoważnienie (czy ściślej - uprawnienie) wierzyciela do dokonania wykonania zastępczego na koszt i niebezpieczeństwo dłużnika znajdującego się w zwłoce, sprzeciwiają się także możliwości zamieszczenia takiej klauzuli w umowie⁴. Kategorycznie wyrażono także pogląd przeciwny, jednak niejako na marginesie innych rozważań, bezpośrednio problematyki przez niniejszą pracę podjętej niedotyczących⁵.

Pojęcie ius cogens i ius dispositivum

Pojęcia ius cogens i ius dispositivum wykształciły się w europejskiej nauce prawa prywatnego na przełomie XVIII i XIX w. na gruncie dominujących wówczas koncepcji prawnonaturalnych⁶. Geneza podziału norm na bezwzględnie i względnie wiążące jest oczywiście znacznie wcześniejsza, sięgająca prawa rzymskiego⁷. Treść tego podziału miała jednak inne niż dziś znaczenie; za normy iuris cogentis uznawano przede wszystkim te normy, które dzisiaj uznane byłyby za należące do działu prawa publicznego⁸.

Obecnie podawanych jest wiele definicji norm (przepisów) względnie albo bezwzględnie wiążących, o różnym stopniu ścisłości. Należy podnieść, że niemal w każdym opracowaniu podawano definicję obu rodzajów norm, co przy założeniu zupełności i rozłączności dychotomicznego podziału można uznać za zbędne⁹.

Wydaje się, że z teoretycznoprawnego punktu widzenia najściślejszy jest pogląd, iż „norma imperatywna to taka norma prawna wyznaczająca treść określonych stosunków prawnych, której zastosowanie, w odniesieniu do danego podmiotu będącego adresatem tej normy, nie może zostać wyłączone na rzecz jakiegokolwiek czynnika mogącego skądinąd w innych przypadkach kształtować treść tych stosunków”¹¹. Głębsza analiza subtelności definicyjnych nie wchodzi w zakres niniejszego opracowania, znacznie istotniejszym jest wskazanie na wykształcone w polskiej kulturze prawnej reguły interpretacyjne, pozwalające na określenie imperatywnego albo dyspozytywnego charakteru danej normy. Ściśle rzecz ujmując, należałoby podnieść, że w istocie chodzi o [...]