Abstrakt
W niniejszym artykule została przedstawiona problematyka roszczeń związanych z zaistnieniem nieważności czynności prawnej. Autor przedstawia zagadnienia związane z roszczeniem kondykcyjnym, w tym m.in. kwestie dotyczące przeniesienia własności rzeczy, zwrotu świadczeń w razie nieważności umów o charakterze ciągłym, rat świadczenia jednorazowego oraz roszczeń odszkodowawczych opartych na culpa in contrahendo. Ponadto przedstawia również zagadnienia dotyczące powództwa o ustalenie (art. 189 KPC).
Uwagi ogólne
Wśród rozważań na temat nieważności czynności prawnej, niewiele miejsca poświęcono dotychczas problematyce roszczeń związanych z zaistnieniem tej sankcji, choć jej praktycznego znaczenia nie sposób przecenić. Bardzo często bowiem, obrona pozwanego w procesie zasadza się właśnie na zarzucie nieważności czynności prawnej. Wbrew jednak, błędnie niekiedy występującemu mniemaniu, nieważność czynności prawnej nie musi pozbawiać powoda wszelkich roszczeń. Istnieją bowiem roszczenia, zmierzające do uzyskania równowagi, zachwianej w następstwie dokonania czynności nieważnej i to zarówno roszczenia o świadczenie, jak i o odszkodowanie. Nie ulega jednak wątpliwości, że omawiane roszczenia nie istnieją w ramach kreowanego przez czynność stosunku prawnego, pomimo że sama kwestia braku skutków nieważnej czynności prawnej jest ujmowana w doktrynie w sposób nie w pełni jednolity.
Wskazuje się, że konsekwencje prawne, które miały być przy pomocy czynności prawnej kreowane nie powstają1, że „w zasadzie nie powstają”2, lub, że nieważna czynność prawna nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych3, a także, że pewne skutki nieważna czynność prawna jednak kreuje4. Bliskość znaczeniowa używanych pojęć powoduje, że podział powyższy na pewno nie jest rozłączny, ponieważ zwłaszcza trzy pierwsze spośród nich, bywają używane zamiennie. Nawet ostatnie ze sformułowań oznaczać może, nie tylko że nieważna czynność prawna kreuje pewne konsekwencje prawne5, lecz również, że konsekwencje prawne wiążą się z faktem jej dokonania6. Choć analiza czynności prawnej jako czynności konwencjonalnej przekracza ramy tego artykułu, to trzeba wskazać, że teoria czynności konwencjonalnych jest w pełni przydatna dla wyjaśniania problematyki ważności czynności prawnych, a ponadto że zastosowanie reguł konsekwencyjnych, powodujących obowiązek reakcji podmiotu podległego kompetencji na określoną czynność konwencjonalną, pojawia się wtedy, gdy czynność ta zostanie dokonana zgodnie z konstytuującymi ją regułami konstrukcyjnymi7. Sankcja nieważności polega zaś na wyłączeniu reguł konsekwencyjnych czynności prawnej w następstwie zaistnienia przesłanki nieważności.
|
Ewentualne twierdzenie, że bezwzględnie nieważna czynność prawna wywołuje pewne skutki, oparte może być jedynie na ujęciu czynności nieważnej jako zdarzenia prawnego, a nie jako czynności konwencjonalnej. Zatem stwierdzenia o powstawaniu pewnych skutków nieważnej czynności prawnej, rozumieć można jedynie w ten sposób, że: - nie odnoszą się one do konsekwencji czynności prawnej w rozumieniu ścisłym, - nie odnoszą się one do czynności prawnej danego rodzaju lub dokonanej w określonym czasie, czy w określony sposób8. |
W odniesieniu do problematyki roszczeń związanych z nieważnością - chodzi o to, że w razie wykonania czynności, powstaną obowiązki wynikające z samego faktu zaistnienia nieważności czynności prawnej i określonych zdarzeń prawnych. Będą to takie zdarzenia jak: [...]