Abstrakt
W swoim opracowaniu Autor przedstawia zagadnienia dotyczące odsetek za opóźnienie. Przedmiotem rozważań jest analiza porównawcza przepisów art. 481 KC (opóźnienie ze spełnieniem świadczenia pieniężnego) i 471 KC (przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej dłużnika), wątpliwości dotyczące charakteru odszkodowawczego odsetek, a także uwagi dotyczące biegu przedawnienia i ustalenia wysokości należnych odsetek.
Uwagi wprowadzające
W przepisie art. 481 KC wprowadzono zasadę, że w razie opóźnienia dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego wierzycielowi przysługuje prawo domagania się odsetek. Jego redakcja nie pozostawia żadnych wątpliwości, że przesłanką żądania odsetek nie jest powstanie szkody w majątku wierzyciela. Chodzi tu więc o sytuację, w której zobowiązany narusza treść stosunku obligacyjnego przez uchybienie terminowi świadczenia; przy założeniu, że samo spełnienie świadczenia jest możliwe i jednocześnie nie istnieją przyczyny prawne usprawiedliwiające powstrzymanie się dłużnika z wykonaniem zobowiązania (np. ius retentionis, odmowa pokwitowania lub zwrotu dokumentu, zob. art. 461, 488, 463, 465 § 3, art. 490 § 2 KC). Należy dodać, że uwzględniając treść art. 476 KC, opóźnienie - w przeciwieństwie do zwłoki, będącej przejawem nienależytego wykonania zobowiązania - występuje wtedy, gdy dłużnik nie świadczy w ustalonym terminie, lub, gdy termin ten nie był oznaczony, niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela, wszelako owo uchybienie nie jest następstwem okoliczności obciążających dłużnika. Zważywszy na treść art. 472 KC w sytuacjach typowych rozgraniczenie opóźnienia od zwłoki nastąpi przez ustalenie, czy dłużnik nie wykonał zobowiązania w terminie dlatego, że nie dołożył należytej staranności (zwłoka), czy też uchybienie to jest skutkiem innych okoliczności, za które on nie odpowiada (opóźnienie). Przy czym, konieczne jest też zastrzeżenie, że strony mogą skorzystać z możliwości, jakie stwarza art. 473 KC i odstąpić od ustawowego wzorca, inaczej określając krąg okoliczności prowadzących do powstania odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Tym sposobem w konkretnym stosunku zobowiązaniowym określenie zwłoki i opóźnienia uzależnione będzie od postanowień umowy. W zależności od jej treści niekiedy zwłoką będzie uchybienie terminowi świadczenia w przypadku wykazania, że dłużnik uczynił to umyślnie, natomiast wszystkie inne przypadki będą wówczas kwalifikowane jako opóźnienie. Może być też przyjęte rozwiązanie przeciwne, kwalifikację zwłoki trzeba będzie wówczas odnosić do niewykonania zobowiązania wskutek okoliczności, za które w innym wypadku dłużnik by nie ponosił odpowiedzialności, ponieważ wykraczają one poza jego staranne działanie. Wtedy też zawęża się zakres pojęcia opóźnienie. Ze względu na uprawnienie wierzyciela do żądania odsetek, nie ma to jednak żadnego znaczenia, ponieważ w myśl art. 481 KC należą się one wierzycielowi w przypadku opóźnienia, wnioskując a fortiori, tym bardziej zwłoki. Lege non distinguente, nie ma tu znaczenia, czy chodzi o świadczenie wyrażone w walucie polskiej, czy też obcej.
Opóźnienie ze spełnieniem świadczenia pieniężnego a odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika
Porównując przepis art. 481 KC z art. 471 KC, w którym unormowano podstawowe przesłanki odszkodowawczej odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, nietrudno zauważyć, że wprowadza on, po pierwsze, odpowiedzialność znacznie surowszą, bo za sam skutek, po drugie, niewymagającą istnienia szkody w majątku wierzyciela, po trzecie wreszcie, różniącą się zasadniczo sankcją. Ponieważ w przypadku opóźnienia dłużnika wierzyciel nie może domagać się odszkodowania, lecz jedynie odsetek za opóźnienie. Nietrudno spostrzec, że skoro [...]