Abstrakt

Autor w poniższym opracowaniu obszernie przedstawia materię prawnych aspektów „wojen cenowych” dokonując analizy regulacji prawa niemieckiego i polskiego.

W części I zostały zaprezentowane kwestie dotyczące ceny jako narzędzia walki konkurencyjnej oraz deliktów nieuczciwej konkurencji (MoP Nr 8/2005), zaś w niniejszej części II aspekty dotyczące „drapieżnych” praktyk cenowych.

Prawo antymonopolowe wobec „drapieżnych” praktyk cenowych

W rzeczywistości rynkowej na odważną taktykę obniżania cen pozwolić mogą sobie przedsiębiorstwa o stosunkowo silnej pozycji rynkowej, dysponujące potencjałem¹ umożliwiającym prowadzenie działalności gospodarczej ze stratą lub na bardzo wąskim marginesie zysku. Ich działania podlegają z kolei ograniczeniom na gruncie ustawodawstwa antymonopolowego.

1. Prawo polskie

Obecnie obowiązujące ustawodawstwo antymonopolowe, mając na celu ochronę konkurencji, rozumianej jako nieograniczony i równy dla wszystkich zainteresowanych przedsiębiorców dostęp do rynku², pozwala w pewnym zakresie przeciwdziałać praktykom nieuczciwej kalkulacji cenowej. W ramach ogólnego zakazu nadużywania pozycji dominującej (art. 8 ust. 1 ustawy z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów; dalej jako: OchrKonkurU) ustawa wymienia szczególne formy praktyk monopolistycznych, a wśród nich również bezpośrednie lub pośrednie narzucanie nieuczciwych cen, w tym cen nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich (art. 8 ust. 2 pkt 1 OchrKonkurU)³.

Istotne konsekwencje dla analizy powyższego przepisu wynikają już więc z samego faktu jego umiejscowienia w OchrKonkurU. Zakaz narzucania cen rażąco niskich należy do grupy praktyk ograniczających konkurencję (art. 5-11a OchrKonkurU) w szczególnej ich postaci, a mianowicie nadużyć pozycji dominującej⁴ (art. 8). W orzecznictwie antymonopolowym na gruncie nowej ustawy przeważają rozstrzygnięcia dotyczące praktyk cenowych w postaci narzucania cen nadmiernie wygórowanych⁵. Z uwagi jednak na systematykę ustawy oraz strukturę samego art. 8 OchrKonkurU⁶ zasadne wydaje się rozważne - uwzględniające istotne różnice między poszczególnymi typami antykonkurencyjnych praktyk - sięganie do tych właśnie doświadczeń w celu oceny zasadności stosowania zakazu narzucania cen rażąco niskich z art. 8 ust. 2 pkt 1 OchrKonkurU”.

Oceny pierwszej przesłanki dokonać można odwołując się do coraz bogatszej praktyki orzeczniczej na tle art. 8 OchrKonkurU⁷. Zasadne jest również sięganie do wykładni pojęcia rynku właściwego (relewantnego) w orzecznictwie wspólnotowym⁸. Pomimo braku ustawowego określenia istoty dominacji rynkowej⁹ polski ustawodawca daje w tym zakresie pewne wskazówki definiując pojęcie „pozycji dominującej”. Zgodnie z art. 4 pkt 9 OchrKonkurU, posiadanie takiej pozycji umożliwia przedsiębiorcy zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym przez stworzenie mu możliwości działania w znacznym zakresie, niezależnie od konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów. Dodatkową pomocą jest przewidziane w ustawie - stosunkowo liberalne¹⁰ - domniemanie pozycji dominującej, w przypadku, kiedy udział przedsiębiorcy w rynku przekracza 40%.

Generalnie można już w tym miejscu podkreślić, że zakres zakazanych ustawowo praktyk traktowany jest - podobnie jak w ustawie z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej jako: ZNKU) - jako wyjątek od zasady swobody kalkulacji cenowej. Przedsiębiorcy mają więc prawo do poszukiwania takich konfiguracji swoich zachowań rynkowych (w tym stosowania cen niższych niż ich konkurenci¹¹), które podnoszą ich skuteczność ekonomiczną. Poprawa ta nie może być jednakże osiągana przez strategie handlowe, które są restrykcyjne dla konkurencji¹². A za takowe uznaje się praktyki nadmiernego obniżania cen przez podmioty dominujące. Potwierdzają to kolejne przesłanki z art. 8 ust. 2 pkt 1 OchrKonkurU.

Druga przesłanka: „narzucanie cen”¹³, jako określenie opisujące zachowanie przedsiębiorcy, sygnalizuje, że chodzi tutaj o negatywną ocenę wyłącznie tych działań dominującego podmiotu, które polegają na wykorzystywaniu (nadużywaniu) jego pozycji wywołującym niebezpieczeństwo osłabienia konkurencji. Kontrahenci takiego podmiotu (zwanego dominantem), znajdują się w sytuacji o charakterze przymusowym¹⁴, wymuszonym siłą rynkową posiadaną przez nieuczciwego partnera. Jej źródła mogą być różnorakie, np.: siła finansowa (możliwości kredytowe), dostępność surowców, rozbudowana struktura zaopatrzeniowa, powiązania z siecią dystrybucyjną itd.

W warunkach niezakłóconej konkurencji przedsiębiorcy zmuszeni są podnosić jakość oferowanych towarów i usług, szukać możliwości obniżenia kosztów, tak by móc utrzymywać ceny na konkurencyjnym poziomie stosownie do analizy podaży i popytu. Decyzje cenowe pozostają więc decyzjami indywidualnymi; choć nie mogą być podejmowane bez każdorazowej oceny własnych możliwości oraz sytuacji rynkowej, a więc bez rozsądnego rachunku ekonomicznego¹⁵. Obniżanie cen jako wynik takiej polityki leży w interesie konsumentów i nie budzi wątpliwości, tak długo jak [...]