Abstrakt
Uchwalona 28.2.2003 r. nowa ustawa - Prawo upadłościowe i naprawcze1, która weszła w życie 1.10.2003 r., wprowadziła m.in. szereg zmian w zakresie wpływu ogłoszenia upadłości na stosunki majątkowe zachodzące między upadłym a jego małżonkiem. Problematykę tę bezpośrednio regulują przepisy art. 116 i 124-126 PrUpadNapr, uzupełnione przepisami Tytułu I Działu III „małżeńskie ustroje majątkowe”, które doznają licznych modyfikacji, poczynając od 20.1.2005 r.2 Niniejsze opracowanie uwzględnia te zmiany w zakresie dotyczącym ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.
Uwagi wstępne
Art. 116 PrUpadNapr3: Roszczenia małżonka upadłego wynikające z umowy majątkowej małżeńskiej mogą być uwzględnione tylko wówczas, gdy była ona zawarta wcześniej niż dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. |
Pojęcie „umowa majątkowa małżeńska” obejmuje, jak dotąd przyjmowano, na gruncie art. 52 i 53 § 2 PrUp, m.in. umowy wymienione w art. 47 i 471 KRO, które stanowią:
Art. 47 KRO: § 1. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. § 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej. Art. 471 KRO: Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. |
W tym kontekście wymaga jednak podkreślenia, że art. 116 nie odnosi się do umów zawartych przed wstąpieniem w związek małżeński, dopuszczalnych według treści art. 47 § 1 zd. 1 KRO4.
Nie powinno być wątpliwości, że działaniem przepisu art. 116 objęte są także umowy o podział majątku będącego przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych, która powstaje na skutek ustania małżeńskiej wspólności majątkowej (art. 46 KRO w zw. z art. 195 i nast. oraz 1035 KC). Warto przy tym zauważyć, że przedmiotowe umowy mogą być zawierane natychmiast po zawarciu umowy o ustanowienie rozdzielności majątkowej lub rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków i zamieszczane w tym samym akcie notarialnym.
Negatywne potraktowanie umów, o których mowa w art. 116, wynika z obawy, czy umowy te nie są obliczone na wyrządzenie szkody wierzycielom poprzez ograniczenie ich uprawnień. Dlatego też prawa przyznane małżonkowi w każdej majątkowej umowie zawartej w ostatnich dwóch latach przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości („nie obowiązują masy”), tak samo jak czynności prawne wymienione w przepisach art. 106, 107 i art. 127-130 PrUpadNapr, przy czym bezskuteczność ta jest niezależna od stanu świadomości wierzycieli. Prawa te jednak są skuteczne we wzajemnych stosunkach małżonków i mogą być zaspokojone z majątku, który nie wchodzi w skład masy upadłości, oraz z majątku, który po zakończeniu upadłości należeć będzie do upadłego małżonka5.
Termin 2 lat ma charakter materialnoprawny i liczy się wstecz od dnia złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a nie od dnia ogłoszenia upadłości (jak pod rządem art. 52 PrUp).
Ustanie wspólności majątkowej
Art. 124 PrUpadNapr: 1. W razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków wspólność ustawowa między małżonkami ustaje z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości, a majątek wspólny wchodzi do masy upadłości. Podział majątku wspólnego po ogłoszeniu upadłości jednego z małżonków jest wyłączony. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, gdy na podstawie umowy majątkowej małżeńskiej wspólność została ograniczona lub rozszerzona. 3. Małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi. 4. Domniemywa się, że majątek wspólny powstały w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego został nabyty ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa. |
Jak stwierdzono w uzasadnieniu do projektu ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze: „…Ogłoszenie upadłości dłużnika pozostającego w związku małżeńskim pociąga za sobą ten skutek, że majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości. Powyższy skutek powstaje [...]