Abstrakt

Od 19.8.2005 r. obowiązuje w Kodeksie spółek handlowych art. 418¹ przyznający akcjonariuszom mniejszościowym tzw. prawo przymusowego odkupu/wyprzedaży (ang. sell-out right). Przedmiotowa regulacja została wprowadzona do KSH na mocy ustawy z 3.6.2005 r. o szczególnych uprawnieniach Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w spółkach kapitałowych o istotnym znaczeniu dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego¹. Artykuł 418¹ KSH uzupełnia przysługujące akcjonariuszom mniejszościowym, na podstawie art. 418 § 2b KSH, prawo żądania wykupu ich akcji przez akcjonariuszy większościowych (ang. reverse squeeze out). Celem niniejszej publikacji jest zaprezentowanie w zarysie zagadnień związanych z instytucją prawa żądania wykupu oraz prawa przymusowego odkupu.

Kwestia „konstytucyjności” przymusowego wykupu

Stosownie do art. 418 § 1 KSH - walne zgromadzenie może powziąć uchwałę o przymusowym wykupie akcji akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 5% kapitału zakładowego (akcjonariusze mniejszościowi) przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy, posiadających łącznie nie mniej niż 95% kapitału zakładowego, z których każdy posiada nie mniej niż 5% kapitału zakładowego. Uchwała wymaga większości 95% głosów oddanych.

Cytowane powyżej postanowienie KSH przewiduje instytucję tzw. „przymusowego wykupu” (ang. squeeze-out, wyciśnięcie) akcji akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 5% kapitału zakładowego (tj. akcjonariuszy mniejszościowych). Instytucja ta znana jest porządkom prawnym wielu państw Unii Europejskiej (np. Portugalii, Niemiec, czy Holandii)², choć wskazać należy, że zachodzą istotne różnice w sposobie jej regulacji. Nie zawsze bowiem przymusowy wykup odbywa się poprzez uchwałę walnego zgromadzenia; niekiedy obowiązujące w różnych systemach prawnych przepisy pozwalają na wykup oparty na jednostronnym oświadczeniu większościowego akcjonariusza, albo też przewidują zaangażowanie w tę procedurę sądu cywilnego³.

W literaturze przedmiotu, dopuszczalność przymusowego wykupu wzbudzała istotne zastrzeżenia. Podnoszono argumentację o niezgodności tej regulacji z Konstytucją, z uwagi na niedopuszczalną ingerencję w istotę prawa własności⁴, a także wypaczanie natury spółki akcyjnej⁵ poprzez wprowadzanie reguły „samowoli większości”⁶. Wskazywano, że przepisy o przymusowym wykupie należałoby uzupełnić o przesłanki, które zezwalałyby na zastosowanie [...]