Abstrakt

W poniższym opracowaniu Autor prezentuje kwestie związane z postępowaniem przed sądem polubownym na tle nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego¹. Autor dokonał analizy zakresu i charakteru zapisu na sąd polubowny, podstawy rozstrzygnięcia sądu polubownego, skutków procesowych zapisu na sąd polubowny, problematyki bierności procesowej pozwanego w postępowaniu arbitrażowym, w szczególności dopuszczalności rozstrzygnięcia sporu przez sąd polubowny w sytuacji bierności strony pozwanej, czy też zaskarżalności wyroku wydanego przez sąd polubowny oraz zabezpieczenia roszczenia przez sąd polubowny.

Zakres i charakter zapisu na sąd polubowny

Zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu postępowania cywilnego i szeregu umów międzynarodowych, wiążących Rzeczpospolitą Polską, rozpatrywanie pewnej kategorii sporów, na mocy porozumienia stron, może zostać przekazane do rozstrzygnięcia instytucji alternatywnej wobec sądu powszechnego, czyli sądu polubownego. Przesłanką skierowania postępowania na drogę arbitrażu jest odpowiedni charakter dochodzonego roszczenia. Spór musi dotyczyć praw majątkowych lub niemajątkowych, jednakże tylko takie, co do których dopuszczalne jest zawarcie ugody sądowej. Drugi warunek konieczny, to istnienie porozumienia stron o określonej treści, wyrażającego wolę rozstrzygnięcia sporu na tej właśnie drodze². Porozumienie może dotyczyć sporów pojawiających się w przyszłości, bądź już istniejących. W tym drugim przypadku w praktyce rzadko dochodzi do zawarcia umowy, gdyż jedna ze stron będących już w „zaognionym” konflikcie najczęściej nie chce ułatwiać postępowania przeciwnikowi, pragnącemu dochodzić swoich roszczeń. Jednakże również w takiej sytuacji nie należy wykluczać możliwości polubownego rozwiązania istniejącego już sporu. Przy czym pamiętać należy, że postępowanie przed sądem polubownym nie może się ograniczać tylko i wyłącznie do faktów, ale musi być również sporem o prawa przysługujące stronom³.

W tym zakresie poważne rozszerzenie materii poddanej dopuszczalnemu rozstrzygnięciu przez sąd polubowny przewidują nowe unormowania Kodeksu postępowania cywilnego dodane ustawą z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego⁴. Nowela ta wprowadza obszerniejszą regulację sądu polubownego skupioną w odrębnej, Części piątej KPC, dostosowującą polskie ustawodawstwo w tej materii do standardów międzynarodowych, a przede wszystkim ustawy modelowej UNCITRAL z 1985 r. w sprawie międzynarodowego arbitrażu handlowego.

Nowo wprowadzonymi przepisami w znaczący sposób poszerzony został zakres sporów możliwych do rozstrzygnięcia na drodze arbitrażu. Istotne znaczenie praktyczne posiada dopuszczenie możliwości poddania pod rozstrzygnięcie sądu polubownego żądań o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwał organów osób prawnych i podmiotów posiadających osobowość prawną⁵. Ustawodawca poszedł w tej mierze znacznie dalej, umożliwiając oddanie całości sporów z zakresu stosunku prawnego każdej spółki handlowej, stowarzyszenia i spółdzielni (art. 1163 § 1 KPC) pod rozstrzygnięcie arbitrażowe. Nowa regulacja KPC dopuszcza objęcie postępowaniem przed sądem polubownym również sporów z zakresu prawa pracy, przy czym jeżeli chodzi o prawnie skuteczny zapis to może on zostać zawarty dopiero po powstaniu sporu i wymagane jest aby został sporządzony w wyraźnej formie pisemnej, z pominięciem liberalnych warunków uznania za związanie zapisem, przewidzianych w art. 1162 § 2 KPC.

Biorąc pod uwagę potrzeby praktyki, w szczególności obrotu gospodarczego zmiany KPC złagodziły również sam sposób zawierania umowy o zapis na sąd polubowny. Utrzymując wymóg pisemnego jej charakteru, ustawodawca uznał (art. 1162 § 2 KPC), iż zostanie on zachowany w sytuacji, gdy odpowiednie postanowienia umieszczono w wymienianych między stronami pismach lub oświadczeniach w postaci elektronicznej, pozwalających utrwalić ich treść, jak również w przypadku, gdy pisemna umowa wiążąca strony powołuje się na dokument zawierający postanowienie o poddaniu sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, które to postanowienie staje się częścią umowy. Regulacje powyższe, jak się wydaje, mają na celu [...]