Abstrakt

Dnia 22.7.2005 r. weszła w życie ustawa z 3.6.2005 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw¹, która zawiera m.in. kilka znaczących zmian w przepisach ustawy z 16.9.1982 r. - Prawo spółdzielcze². Poza tym, wprawdzie tylko jedna, ale szczególnie istotna zmiana w PrSpółdz wynika z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20.4.2005 r., K 42/02³, który przywrócił moc obowiązującą przepisów art. 108a uchylonych przez ustawę z 19.12.2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw⁴.

Uwagi wstępne

Dnia 28.9.2004 r. Prezydent RP skierował do Sejmu projekt ustawy - Prawo spółdzielcze, przygotowany przez dziewięcioosobowy zespół ekspertów⁵. Po pierwszym czytaniu na posiedzeniu plenarnym Sejmu w dniach 14-17.12.2004 r. projekt został skierowany do komisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy - Prawo spółdzielcze. Komisja, która obradowała na 34 posiedzeniach, przygotowała sprawozdanie zawierające zmodyfikowany projekt ustawy wraz z 49 wnioskami mniejszości⁶. Minister Sprawiedliwości przedstawił opinię o sprawozdaniu uwzględniającą również uwagi zgłoszone przez ministrów Edukacji Narodowej i Sportu, Finansów, Gospodarki i Pracy, Polityki Społecznej oraz Rolnictwa i Rozwoju Wsi⁷. Opinia ta, w zasadzie pozytywna, zawierała jednak szereg spostrzeżeń krytycznych, w tym także natury konstytucyjnej. Marszałek Sejmu, z sobie tylko znanych powodów, nie skierował projektu ustawy wraz z wnioskami mniejszości do drugiego czytania. W ten sposób zakończyły się w Sejmie w IV kadencji prace nad prezydenckim projektem ustawy - Prawo spółdzielcze. Wypada w tym miejscu przypomnieć, że wcześniej Prezydent RP odmówił podpisania uchwalonej przez Sejm III kadencji ustawy z 25.7.2001 r. o spółdzielniach.

W Sejmie IV kadencji równolegle trwały prace nad nowelizacją PrSpółdz i ustawy z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych⁸, w związku ze skierowaniem do komisji infrastruktury i komisji gospodarki do pierwszego czytania rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo spółdzielcze⁹ oraz poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw¹⁰ wraz z autopoprawką¹¹. Połączone komisje, po przeprowadzeniu pierwszego czytania i rozpatrzeniu projektów ustaw na dwóch posiedzeniach, przygotowały sprawozdanie zawierające projekt ustawy o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw wraz z jednym wnioskiem mniejszości¹². Następnie połączone komisje przygotowały sprawozdanie dodatkowe¹³, w którym odniosły się do wniosku i poprawek zgłoszonych w czasie drugiego czytania na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Dnia 11.3.2005 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Senat na posiedzeniu 1.4.2005 r. zgłosił do tej ustawy 40 poprawek¹⁴. Połączone komisje sejmowe infrastruktury i gospodarki w swoim sprawozdaniu¹⁵ zaproponowały przyjęcie większości poprawek Senatu. Sejm uchwalił ZmSpółdzMieszkU05 dopiero 3.6.2005 r., ponieważ debata nad poprawkami Senatu do ustawy z 11.3.2005 r. odbywała się w Sejmie w dniu rozprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym dotyczącej oceny zgodności z Konstytucją licznych przepisów SpółdzMieszkU i ZmSpółdzMieszkU02¹⁶.

Prawa i obowiązki członków spółdzielni

Ustawa - Prawo spółdzielcze w dotychczasowym brzmieniu ani wcześniej obowiązujące ustawy z 29.10.1920 r. o spółdzielniach¹⁷ i z 17.2.1961 r. o spółdzielniach i ich związkach¹⁸ nie określały szczegółowo praw i obowiązków członków spółdzielni pozostawiając to regulacjom statutowym. Ustawodawca wyszedł wszakże ze słusznego założenia, że ustawa powinna wymieniać wprost podstawowe prawa i obowiązki członków wszystkich spółdzielni, niezależnie od ich rodzaju i wielkości, zaś dopiero kwestie związane ze swoistością konkretnej spółdzielni byłyby regulowane w jej statucie. W konsekwencji dotychczasowy art. 18 PrSpółdz, który określał jedynie prawo członków do korzystania ze świadczeń spółdzielni w zakresie określonym w statucie, został zastąpiony o wiele pełniejszym unormowaniem.

Sformułowania zamieszczone w art. 18 § 1 i 7 PrSpółdz nawiązują do doktrynalnego podziału praw i obowiązków członków spółdzielni na wynikające ze stosunku członkostwa oraz pochodne od tego stosunku¹⁹. Normatywną podstawę tego podziału stanowiły dawne przepisy PrSpółdz o postępowaniu wewnątrzspółdzielczym (art. 32-34; o tym postępowaniu zob. niżej). W sprawach wynikających ze stosunku członkostwa wspomniane postępowanie było obligatoryjne, a w sprawach pochodnych od stosunku członkostwa - fakultatywne.

Prawami wynikającymi ze stosunku członkostwa są - zgodnie z przeważającym poglądem doktryny - różnego rodzaju prawa o charakterze niemajątkowym albo majątkowym składające się na treść stosunku członkostwa w spółdzielni²⁰. Prawa te mają zwykle charakter konkretny, tzn. mogą być wykonywane już od chwili powstania stosunku członkostwa. Niektóre z nich mają jednak charakter abstrakcyjny (potencjalny) i konkretyzują się w czasie trwania stosunku członkostwa. Prawa majątkowe mają natomiast charakter abstrakcyjny (potencjalny) i konkretyzują się w wyniku dalszych zdarzeń w czasie trwania stosunku członkostwa.

Prawa pochodne od stosunku członkostwa składają się na treść innych niż stosunek członkostwa stosunków prawnych, wiążących członka ze spółdzielnią²¹. Wymienia się tu w szczególności stosunek spółdzielczego prawa do lokalu i spółdzielczy stosunek pracy. Z tego powodu owe prawa są na ogół utożsamiane z indywidualnymi prawami majątkowymi członków. Jest to jednak ujęcie nieprecyzyjne, bowiem do kategorii praw pochodnych należy zaliczyć, poza prawami majątkowymi, również niektóre prawa o charakterze niemajątkowym, zwłaszcza prawa wynikające z członkostwa w organach spółdzielni.

Obowiązki wynikające ze stosunku członkostwa można - podobnie jak prawa - podzielić na niemajątkowe i majątkowe. Również obowiązki pochodne od stosunku członkostwa mają - podobnie jak prawa - charakter majątkowy albo niemajątkowy. Są to zwłaszcza różnego rodzaju obowiązki związane z wykonywaniem pracy w spółdzielni produkcji rolnej albo w spółdzielni pracy, z korzystaniem z lokali spółdzielczych przez członków spółdzielni mieszkaniowych oraz z pełnienia funkcji w organach spółdzielni.

W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że prawa i obowiązki wynikające ze stosunku członkostwa są identyczne dla wszystkich członków spółdzielni, a prawa i obowiązki pochodne są zróżnicowane. Z tego właśnie powodu w art. 18 § 1 PrSpółdz wskazano, że prawa i obowiązki wynikające z członkostwa w spółdzielni są równe dla wszystkich członków. Sformułowanie to poza tym nawiązuje do zasady równości członków, która dotychczas nie miała wyraźnej podstawy normatywnej²², ale od ośmiu lat znajduje ogólną podstawę w konstytucyjnej zasadzie równości i równego traktowania (art. 32 ust. 1 Konstytucji).

Wszystkie te prawa wynikają ze stosunku członkostwa oraz mają charakter niemajątkowy (pkt 1-4) albo majątkowy (pkt 5 i 6). Prawo członka spółdzielni wglądu do umów zawieranych z osobami trzecimi zostało ograniczone w art. 18 § 3 PrSpółdz ze względu na konieczność zapewnienia ochrony interesów spółdzielni oraz osób trzecich.

Praw członkowskich dotyczą też dalsze, dodane przez ZmSpółdzMieszkU05, przepisy PrSpółdz. Zgodnie z nowym art. 36 § 2a PrSpółdz członek ma prawo korzystania na własny koszt z pomocy prawnej lub pomocy eksperta, jednakże osoby, z których pomocy korzysta członek, nie są uprawnione do zabierania głosu²³. Według nowego [...]