Abstrakt
Choć uchwalona w 3.6.2005 r. ustawa o szczególnych uprawnieniach Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w spółkach kapitałowych o istotnym znaczeniu dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego (dalej jako: SzczegUprawSPU)1 w swym tytule nie zawiera sformułowania „oraz o zmianie niektórych ustaw”, to w sposób istotny zmienia m.in. Kodeks spółek handlowych. Przedmiotem niniejszego artykułu jest próba określenia skutków zmiany art. 625 § 2 KSH w zakresie uprawnień Skarbu Państwa inkorporowanych w tzw. „złotych akcjach”. Wyjaśnienia dodatkowo wymaga, iż poniższe rozważania nie dotyczą spółek, o których mowa w SzczegUprowSPU, lecz istniejących jeszcze podmiotów z udziałem Skarbu Państwa, posiadającego w ich kapitale akcje nazywane „złotymi” ze względu na ich szczególne uprzywilejowanie. W spółkach tych - niemających już, jak należy mniemać - istotnego znaczenia dla porządku publicznego i bezpieczeństwa publicznego, Skarb Państwa ciągle pozostaje właścicielem akcji (często: jednej), którą może zablokować każdą istotną dla działalności spółki uchwałę walnego zgromadzenia, w tym zazwyczaj każdą uchwałę o zmianie statutu. Przywilej ten bywa uciążliwy dla pozostałych akcjonariuszy takich spółek, a w praktyce najczęściej - dla inwestorów strategicznych, zazwyczaj będących akcjonariuszami większościowymi.
„Złote veto” a „złota akcja”
Wydaje się, iż uwzględniwszy treść SzczegUprawSPU można odróżnić instytucję „złotego veto” Skarbu Państwa, którego zakres i sposób wykonywania reguluje ustawa, od „złotej akcji”, czyli akcji uprzywilejowanej, dającej Skarbowi Państwa - zgodnie ze statutem spółki - szczególne uprawnienia.
To, że sprawa jest istotna dla funkcjonowania spółek z udziałem Skarbu Państwa pokazała choćby sprawa Cukrowni Mełno S.A., w której Sąd Najwyższy 30.9.2004 r. wydał wyrok orzekający w istocie o niezgodności przepisów statutu tej spółki dotyczących uprzywilejowanej akcji Skarbu Państwa z art. 20 KSH (IV CK 713/03)2. |
Dla potrzeb niniejszego artykułu sformułowanie „złota akcja” będzie dotyczyło wyłącznie należącej do Skarbu Państwa uprzywilejowanej akcji w kapitale zakładowym spółki akcyjnej, niewymienionej na liście sporządzanej przez Radę Ministrów na podstawie art. 8 ust. 2 SzczegUprawSPU.
Uprzywilejowanie akcji i uprzywilejowanie osobiste akcjonariusza
Zgodnie z art. 625 § 1 KSH, w okresie do 31.12.2004 r. statuty spółek zawiązywanych po dniu wejścia w życie KSH, w których akcjonariuszem jest Skarb Państwa, mogły przewidywać uprzywilejowanie akcji Skarbu Państwa co do głosu w wyższym stopniu, niż określony w art. 352; nie można jednak było przyznać Skarbowi Państwa więcej niż 5 głosów na jedną akcję. Znowelizowany ustawą przepis art. 625 § 2 otrzymał brzmienie: „Przepis § 1 traci moc z dniem przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej. Od dnia przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej w statutach spółek, w których akcjonariuszem jest Skarb Państwa, dopuszcza się uprzywilejowanie akcji lub udziałów Skarbu Państwa w sprawach, o których mowa w art. 351-354”. Aby ocenić, w jaki sposób mogą być uprzywilejowane akcje Skarbu Państwa warto zatem poddać analizie użyte przez ustawodawcę sformułowanie „sprawy, o których mowa w art. 351-354”.
Wymienione artykuły KSH regulują zasady, którymi rządzi się wyjątkowe w odniesieniu do spółki kapitałowej (a szczególnie: spółki akcyjnej) zjawisko, tj. uprzywilejowanie akcji i uprzywilejowanie osobiste (uprawnienia osobiste) akcjonariusza. Zasadą wszak w odniesieniu do spółek kapitałowych jest jedna z podstawowych reguł traktowania wspólników spółki kapitałowej wyrażona w art. 20 KSH, w myśl której powinni być oni traktowani jednakowo w takich samych okolicznościach. Dla prawidłowej analizy art. 351-354 KSH warto zatem pamiętać o jednej z podstawowych reguł wykładni przepisów, iż wyjątku nie wolno interpretować rozszerzająco. Artykuł 351-353 KSH określają sposoby uprzywilejowania akcji, natomiast art. 354 reguluje zasady uprzywilejowania osobistego akcjonariusza.
Sposoby uprzywilejowania akcji
W myśl art. 351 § 1 KSH, spółka akcyjna może wydawać akcje o szczególnych uprawnieniach, które powinny być określone w statucie. Akcje te (za wyjątkiem niemych) powinny być imienne. Artykuł 351 § 2 KSH wymienia sposoby uprzywilejowania akcji. Mogą być one bowiem uprzywilejowane co do głosu, co do dywidendy lub co do podziału majątku. Użycie przez ustawodawcę sformułowania „w szczególności” powoduje jednak, iż katalogu z art. 351 § 2 KSH nie można uważać za zamknięty. Zatem nawet stosując wskazaną wyżej regułę interpretacyjną niedokonywania wykładni rozszerzającej wyjątku nie można stwierdzić, iż [...]