Abstrakt

W wyroku z 15.3.2005 r. (K 9/04, OTK seria A Nr 3/2005, poz. 24)¹ Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnął kwestię, czy art. 179 Kodeksu cywilnego regulujący zrzeczenie się własności nieruchomości jest zgodny z Konstytucją. Orzekł tam, że przepis ten jest niezgodny z art. 2 Konstytucji, który stanowi, że „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej” oraz z art. 165 Konstytucji, w myśl którego:

„1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe.

2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.”

W związku z tym orzekł, że art. 179 KC traci moc obowiązującą z dniem 15.7.2006 r.

Ponadto, stwierdził, iż art. 179 KC jest zgodny:

1) z art. 16 Konstytucji, stanowiącym o samorządzie terytorialnym jako organizacji mieszkańców uczestniczącej w sprawowaniu władzy publicznej;

2) z art. 167 ust. 4 Konstytucji, w myśl którego „Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych”.

Ponadto TK stwierdził, że art. 179 KC nie jest niezgodny (nie narusza):

1) z art. 31 ust. 3 Konstytucji, który stanowi, że „Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia, i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”.

2) z art. 32 Konstytucji wyrażającym zasadę równości wszystkich wobec prawa.

Nie kwestionując z oczywistych względów mocy wiążącej tego wyroku Trybunału Konstytucyjnego korzystam z możliwości krytycznej jego oceny w zakresie uznającym niezgodność art. 179 KC z Konstytucją. Motywacja uzasadniająca takie stanowisko wykracza bowiem poza samą treść art. 179 KC odwołując się do pewnych założeń ogólnych, na które powołuje się TK, a które budzą moją wątpliwość.

Modele uregulowania zrzeczenia się własności nieruchomości w obcych systemach prawnych

Nie ma jednolitego modelu regulowania sytuacji wskazanej w art. 179 KC. W uzasadnieniu wskazano na dwa typy rozważania tego problemu:

1) francuski, nieuwzględniający możliwości zrzeczenia się własności przez właściciela nieruchomości,

2) system niemiecki, który dopuszcza taką figurę prawną - z takim jednak skutkiem prawnym, że nieruchomość staje się rzeczą niczyją i dopiero jej zawłaszczenie (w zasadzie przez kraj związkowy) prowadzi do jej nabycia na własność.

Natomiast Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił ponadto [...]