Monitor Prawniczy

nr 18/2005

Zarząd majątkiem dziecka

Robert Zegadło
Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Warszawie, sekretarzem Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego.
Abstrakt

Posiadanie majątku przez dziecko nie jest wbrew pozorom rzadkością, zwłaszcza w obecnych realiach społeczno-ekonomicznych. Źródłem majątku dziecka jest najczęściej darowizna albo dziedziczenie, rzadziej - wygrana w grach losowych, powstanie roszczeń odszkodowawczych. W niniejszym opracowaniu Autor podejmuje problematykę zarządu majątku dziecka, koncentrując się na takich kwestiach jak: uprawnienia małoletniego do dokonywania czynności w zakresie swojego majątku, przekroczenie granic zwykłego zarządu jako przesłanki zastosowania art. 101 § 3 KRO, zagadnienia procesowe omawianego problemu. Autor przedstawia również uwagi de lege ferenda dotyczące uregulowań KRO dotyczących zarządu majątkiem dziecka.

Uwagi ogólne

Zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, stanowi atrybut tej władzy. Stanowi o tym lokalizacja przepisów o wykonywaniu tego zarządu w Oddziale 2 Rozdziału II Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zatytułowanym „Władza rodzicielska”. Stanowi o tym również art. 95 § 1 KRO: „Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka”.

Jedynie w wyjątkowych wypadkach rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska nie mają prawa zarządu majątkiem dziecka - wynika to bądź bezpośrednio z przepisów ustawy, jak art. 101 § 2, art. 102 KRO, bądź z zarządzenia sądu opiekuńczego wydanego na podstawie art. 109 § 3 KRO: „Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi”. Istnieje też sfera czynności, o czym będzie mowa poniżej, w której uprawnienie rodziców do podejmowania czynności zarządu nie uchybia uprawnieniu samego dziecka w tym zakresie, istnieją one „równolegle”.

Zarząd majątkiem dziecka obejmuje zarówno czynności faktyczne, jak i czynności prawne i czynności w postępowaniu sądowym lub przed innym organem państwowym czy też samorządowym. Czynności zarządu majątkiem dziecka nie zawsze, niemniej jednak w wielu wypadkach, łączą się z reprezentacją dziecka. Wyłączenie uprawnienia rodziców do reprezentowania dziecka dotyczy sytuacji określonych w art. 98 § 2 KRO i jest niezależne od granicy zwykłego zarządu. Jeszcze w innej płaszczyźnie wchodzi w grę stosowanie art. 97 § 2 KRO (brak porozumienia między rodzicami w sprawach kwalifikowanych jako istotne sprawy dziecka). Jednocześnie bowiem może się zdarzyć, że w kwestii czynności z zakresu zarządu majątkiem dziecka rodzice nie są jednomyślni. Taki konflikt może dotyczyć tak czynności w ramach zwykłego zarządu, jak i czynności przekraczającej ten zakres.

Poniższa tabela ilustruje przenikanie się wymienionych norm regulujących wykonywanie władzy rodzicielskiej.

Już w tym momencie należy więc stwierdzić, że w niektórych sytuacjach faktycznych możemy mieć do czynienia ze zbiegiem trzech norm, a mianowicie art. 97, 98 i 101 KRO.

W dalszych rozważaniach zauważymy, że zbieg tych przepisów może przysparzać trudności w praktyce sądów.

Uprawnienia małoletniego do dokonywania czynności w zakresie swojego majątku

Czynności prawne, których może dokonywać bez zgody rodziców małoletni mający ograniczoną zdolność do czynności prawnych, są wymienione w art. 20-22 Kodeksu cywilnego:

1) umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (te może dokonywać samodzielnie nawet dziecko poniżej 13 roku życia - por. art. 14 § 2 KC);

2) rozporządzanie zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej;

3) czynności prawne dotyczące przedmiotów oddanych dziecku do swobodnego użytku, jednakże nie dotyczy to czynności, do dokonania których nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego (art. 22 KC in fine1).

W zakresie czynności wymienionych w pkt 2 i 3 można dopatrywać się synchronizacji powołanych przepisów KC z unormowaniem zawartym w art. 101 § 2 KRO, który wyłącza zarząd rodziców co do zarobku dziecka i przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Nie jest to jednak synchronizacja idealna, bowiem [...]