Abstrakt
Od czasu do czasu daje się usłyszeć obiegową opinię, że działalność Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) nie dotyczy, czy też w niewielkim stopniu dotyczy prawa karnego. Z poglądem takim nie sposób obecnie się zgodzić. Wpływ orzecznictwa ETS na prawo karne jest zauważalny i ciągle rośnie1. W odniesieniu do Polski kwestia ta stała się ostatnio aktualna w związku z planowanym przyjęciem jurysdykcji Trybunału w zakresie III filaru, obejmującego współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych. Należy zauważyć, że orzeczenia wstępne mogą być wydawane na podstawie art. 234 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (dalej jako: TWE), art. 35 Traktatu o Unii Europejskiej (dalej jako: TUE) lub na podstawie regulacji szczególnej zawartej w konkretnym akcie prawnym i według takiego schematu problematyka ta zostanie przedstawiona w niniejszym opracowaniu. Dodać też trzeba, że wydawanie orzeczeń wstępnych było tradycyjnie wyłączną domeną ETS. Jednakże zgodnie z postanowieniami Traktatu z Nicei, uprawnienia takie ma mieć również Sąd Pierwszej Instancji w zakresie określonym w Statucie Trybunału. Jak dotąd nie wprowadzono jednak stosownej zmiany do Statutu.
Orzeczenia wydawane na podstawie art. 234 TWE
Zgodnie z art. 234 TWE, Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:
a) o wykładni TWE;
b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty i Europejskiego Banku Centralnego;
c) o wykładni statutów organów utworzonych aktem Rady, gdy te statuty to przewidują.
Jak widać, art. 234 stanowi podstawę prawną dokonywania przez ETS wykładni aktów prawnych I filaru oraz orzekania o ich ważności. Są to akty nieodnoszące się bezpośrednio do prawa karnego i współpracy w sprawach karnych. Tym niemniej, instrumenty I filaru regulując jakąś kwestię mogą nakładać na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia przestrzegania tych regulacji poprzez penalizację ich naruszeń w prawie krajowym. W konsekwencji w postępowaniu karnym wszczętym wobec podejrzenia naruszenia przepisów chroniących przestrzeganie prawa wspólnotowego może pojawić się problem wykładni przepisów funkcjonujących w I filarze, a mających znaczenie dla rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej, czy rozstrzygnięcia innej kwestii (np. incydentalnej). Najczęściej to oskarżony broni się, że kryminalizacja danego zachowania, sposób zdefiniowania czynu zabronionego albo wysokość lub rodzaj kary przewidzianej w prawie krajowym jest niezgodny z prawem wspólnotowym2.
Artykuł 234 TWE przewiduje fakultatywne i obligatoryjne wystąpienie z pytaniem prawnym. W przypadku, gdy pytanie jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może - jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania orzeczenia - zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania. Natomiast jeżeli pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału. Trzeba jednakże wskazać, że modyfikację stosowania art. 234 TWE przewidziano w art. 68 TWE dla spraw określonych w Tytule IV TWE, a więc dotyczących wiz, azylu, imigracji i innych związanych ze swobodnym przepływem osób.
|
Prawo zadawania pytań w tym trybie przysługuje tylko sądom najwyższych instancji, które są zarazem zobowiązane do wystąpienia, jeżeli zaistnieją przesłanki (art. 68 ust. 1). W żadnym razie Trybunał Sprawiedliwości nie jest właściwy do orzekania w sprawie środków lub decyzji podjętych na podstawie art. 62 ust. 1 dotyczących utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego (art. 68 ust. 2). O wykładnię przepisów Tytułu IV lub wydanych na ich podstawie może zwrócić się też Rada, Komisja i Państwo Członkowskie. Orzeczenia takie mają zastosowanie do wyroków, które nie korzystają z powagi rzeczy osądzonej. |
Pojawia się tu pytanie, jak powyższą regulację odnieść do polskich realiów, tzn. które sądy mają uprawnienie, a które obowiązek wystąpienia o wydanie orzeczenia wstępnego. Przyjąć należy, że obowiązek wystąpienia będą miały sądy, od których orzeczeń nie przysługuje zwyczajny środek zaskarżenia3, a więc okręgowe i apelacyjne działające jako odwoławcze oraz Sąd Najwyższy działający jako sąd odwoławczy lub kasacyjny4.
Dla ilustracji warto podać przykłady kilku spraw, w których sądy karne państw unijnych wystąpiły do ETS na podstawie art. 234 TWE:
a) Criminal proceedings przeciwko Kapper (C-476/01), wyrok ETS z 29.4.2004 r.
Felix Kapper jest obywatelem niemieckim. Dnia 26.2.1998 r. sąd niemiecki orzekł wobec niego utratę prawa jazdy połączoną z zakazem uzyskania nowych uprawnień przez okres 9 miesięcy, tj. do 25.11.1998 r. Po upływie tego okresu Kapper nie poczynił żadnych kroków do uzyskania prawa jazdy w Niemczech. Dnia 11.8.1999 r. uzyskał on natomiast prawo jazdy w Holandii, którym posługiwał się po powrocie do Niemiec. W dniu 17.3.2000 r. sąd niemiecki skazał go na grzywnę za jazdę pojazdem mechanicznym bez uprawnień w dniach 20.11. i 11.12.1999 r. Zdaniem sądu, holenderskie prawo jazdy nie dawało mu takich uprawnień, gdyż zgodnie z przepisami krajowymi nie mogło być uznane na terytorium Niemiec. Sąd odwoławczy nabrał jednak wątpliwości co do interpretacji dyrektywy w sprawie praw jazdy z 1991 r.
|
Tezy wyroku ETS są następujące: 1. Przepisy art. 1 ust. 2, art. 7 ust. 1b oraz art. 9 dyrektywy Rady z 91/439/EEC z 29.7.1991 r. w sprawie praw jazdy zmienione dyrektywą Rady 97/26/EC z 2.6.1997 r. czytane łącznie muszą być interpretowane w ten sposób, że zabraniają Państwom Członkowskim odmowy uznania prawa jazdy wydanego przez inne państwo na tej podstawie, że zgodnie z informacjami dostępnymi pierwszemu państwu, posiadacz prawa jazdy miał w dacie uzyskania uprawnień miejsce pobytu w tym państwie, a nie w państwie wydania. 2. Przepisy art. 1 ust. 2 i art. 8 ust. 4 dyrektywy 91/439 czytane łącznie muszą być interpretowane w ten sposób, że zakazują Państwu Członkowskiemu odmowy uznania prawa jazdy wydanego przez inne Państwo Członkowskie na tej podstawie, że jego posiadaczowi wcześniej odebrano lub unieważniono prawo jazdy wydane w tym państwie, kiedy czasowy zakaz uzyskania prawa jazdy połączony z tym środkiem upłynął przed datą wydania prawa jazdy przez inne Państwo Członkowskie. |
b) Criminal proceedings przeciwko Paul Van de Walle, Daniel Laurent, Thierry Mersch and Texaco Belgium SA (C-1/03), wyrok ETS z 7.9.2004 r.
W sprawie tej było prowadzone postępowanie karne w związku z zarzutami zanieczyszczenia środowiska. W stacji usługowej autoryzowanej przez Texaco w Brukseli doszło do wycieku węglowodorów ze zbiorników. Firma podjęła zabiegi mające na celu usunięcie skażenia z ziemi i wymieniła część zbiorników. Jednak w ocenie miejscowych władz [...]