Abstrakt

W niniejszym opracowaniu Autorka kontynuuje szczegółową prezentację problematyki prawnej umowy na rzecz osoby trzeciej (pactum in favorem tertii), uregulowanej w art. 393 KC, koncentrując się na takich zagadnieniach jak: rodzaje świadczeń, które mogą być przedmiotem umów na rzecz trzeciego, pojęcie osoby trzeciej i jej sytuacja prawna, skutki prawne zastrzeżenia świadczenia na rzecz trzeciego i przesłanki ich wystąpienia, w tym skutki przyjęcia zastrzeżenia przez osobę trzecią w układzie trójpodmiotowym. W I części opracowania (MoP Nr 11/2005) przedstawiono ogólną charakterystykę instytucji oraz takie zagadnienia jak: typy umowy o świadczenie przez osobę trzecią, zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej, odwołanie i zmiana takiego zastrzeżenia, prawne i gospodarcze przyczyny zastrzeżenia.

Rodzaje świadczeń

(53)¹ Sensem i celem zastrzeżenia korzyści na rzecz osoby trzeciej jest to, by osoba ta uzyskała od dłużnika świadczenie. Ponieważ zastrzeżenie takie może znaleźć wyraz niemal w każdego typu umowie (nazwanej lub nienazwanej), zawieranej pomiędzy zastrzegającym wierzycielem a przyrzekającym dłużnikiem w charakterze umowy podstawowej (głównej), świadczenia przewidziane w takich umowach mogą mieć nader zróżnicowaną postać.

(54) W praktyce najczęściej w grę będzie wchodzić obowiązek zapłaty pieniędzy na rzecz osoby trzeciej, lecz dopuszczalne są również inne rodzaje świadczenia, np. obowiązek wykonania dzieła dla osoby trzeciej lub obowiązek odnajmowania jej mieszkania bądź wreszcie świadczenia na jej rzecz renty. Świadczenia na rzecz osoby trzeciej mogą więc przybrać postać świadczeń jednorazowych, okresowych i ciągłych.

(55) Niewykluczone jest także, by świadczenia spełniane na rzecz osoby trzeciej miały nie tylko formę czynności faktycznych, lecz również czynności prawnych. Ostatnio wymieniony rodzaj świadczenia pojawi się np. wtedy, gdy wierzyciel zawrze z dłużnikiem umowę przedwstępną na rzecz osoby trzeciej lub umowę zobowiązującą do przeniesienia na osobę trzecią prawa własności rzeczy lub innego prawa zbywalnego². Przy umowach tego typu obowiązek świadczenia na rzecz osoby trzeciej polega na zawarciu przez dłużnika z osobą trzecią odpowiednio: umowy przyrzeczonej w umowie przedwstępnej lub umowy rozporządzającej (przenoszącej własność) w drugim przypadku.

(56) W rezultacie należy przyjąć, że zastrzeżone na rzecz osoby trzeciej świadczenie może przybrać każdą postać (dare, facere, non facere,pati), o ile tylko obowiązek jego spełnienia wynika z umowy zobowiązującej. Stanowisko to (powszechnie akceptowane w piśmiennictwie) znajduje potwierdzenie w art. 393 § 1 KC³.

(57) Kontrowersje wywołuje natomiast kwestia dopuszczalności zawierania umów rozporządzających na rzecz osób trzecich, a więc umów, których skutkiem byłoby przeniesienie prawa na trzeciego, zwolnienie go z długu itp., przy czym skutek taki następowałby bez potrzeby zawierania jakiejkolwiek umowy pomiędzy przyrzekającym a osobą trzecią, stanowiącej spełnienie świadczenia na rzecz osoby trzeciej przez dłużnika. W odniesieniu do tego zagadnienia trafne wydają się zapatrywania większości przedstawicieli doktryny, zgodnie z którymi umowy takie uważa się za niedopuszczalne⁴.

(58) Wypada zaznaczyć, że pactum in favorem tertii może zobowiązywać dłużnika do spełnienia na rzecz osoby trzeciej całości świadczenia wynikającego z umowy podstawowej lub [...]