Abstrakt

Ustawą z 17.6.2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki¹ uregulowano zasady i tryb wnoszenia oraz rozpoznawania skargi strony, której prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone na skutek działania lub bezczynności sądu (art. 1 ust.1 ustawy). Analogiczne prawo jest zagwarantowane w art. 77 ust. 1 Konstytucji, w którym używa się sformułowania „niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej”².

Uwagi wprowadzające

Wprowadzenie przepisów umożliwiających skarżenie uchybień, naruszających prawo strony do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, było podyktowane również chęcią uniknięcia odpowiedzialności za przewlekłość postępowania przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu, w szczególności po wydaniu przez tenże Trybunał wyroku w sprawie Kudła przeciwko Polska z 26.10.2000 r. W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał, powołując się na art. 13 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 19.1.1993 r., stwierdził m.in., że strona ma prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. W rezultacie konieczne stało się wprowadzenie krajowego środka, umożliwiającego stronom postępowań sądowych, wnoszenie skarg w związku z przewlekłością spraw sądowych³.

Ustawa weszła w życie w 17.9.2004 r., i zgodnie z zasadą, że prawo nie działa wstecz, ma ona zastosowanie do przypadków przewlekłości postępowania, zaistniałych po dniu jej wejścia w życie. Nie może zostać zastosowana do postępowań, w których opóźnienia zostały usunięte przed dniem jej wejścia w życie, ani po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.

Pojęcie sprawy

Ustawa bardzo szeroko rozumie pojęcie „sprawy”, na której przewlekłość jest dopuszczalna skarga. Obywatel może wnieść skargę na przewlekłość każdego postępowania, toczącego się z jego udziałem w sprawach wymienionych w art. 3 SpNarPrSU tj.:

- w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe;

- w postępowaniu w sprawach o wykroczenia;

- w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary;

- w postępowaniu karnym;

- w postępowaniu cywilnym;

- w postępowaniu sądowo-administracyjnym;

- w postępowaniu egzekucyjnym oraz

- w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego.

Wskazanie szerokiego zakresu postępowań, na których przewlekłość można wnieść skargę, jest słuszne. Nie-uzasadnione i bezpodstawne byłoby ograniczanie zakresu przedmiotowego ustawy do niektórych tylko rodzajów postępowań, a w szczególności tylko np. do postępowania przed sądami powszechnymi sensu stricto.

Treść przepisu art. 3 SpNarPrSU stanowi odzwierciedlenie konstytucyjnej zasady prawa do sądu⁶. Na treść prawa do sądu, jak zauważa P. Pogonowski⁷, składa się m.in. prawo do uzyskania w rozsądnym terminie rozstrzygnięcia sprawy orzeczeniem sądu. Gwarantowane przez Konstytucję czy akty prawa międzynarodowego prawo do rozpoznania sprawy przez sąd bez nieuzasadnionej zwłoki (w rozsądnym terminie) stanowi emanację poglądu o konieczności jak najszybszego rozstrzygnięcia sprawy celem zapewnienia efektywności sprawiedliwego rozstrzygnięcia⁸.

Kontrola nad tokiem spraw w sądach

Niewątpliwie celem wprowadzenia ustawy było wprowadzenie jednolitych kryteriów i uregulowanie sposobu sprawowania kontroli nad tokiem spraw oraz, przede wszystkim, zapewnienie obywatelom prawa do uzyskania rozstrzygnięcia w rozsądnym terminie w sprawach prowadzonych z ich udziałem. Taka kontrola jest też niezbędna dla uniknięcia nadmiaru skarg, kierowanych do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Niewątpliwie wejście w życie ustawy pozwala też na bardziej systematyczną samokontrolę szybkości załatwiania spraw przez wszystkie organy, na których działanie skarga jest dopuszczalna. Jednakże kontrola taka była i jest możliwa bez sięgania do instytucji skargi na przewlekłość postępowania. Należy bowiem mieć na uwadze istniejące w obowiązujących (od dawna zresztą) przepisach, jak np. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 25.10.2002 r. w sprawie trybu sprawowania nadzoru nad działalnością administracyjną sądów⁹. Na gruncie § 7 AdmSądR zadaniem prezesa sądu jest analiza materiałów statystycznych dotyczących pracy nadzorowanych sądów, stanu zaległości i sprawności postępowania, efektywności pracy sędziów, asesorów i referendarzy. Również przewodniczący wydziału powinien kontrolować wykonywanie obowiązków przez sędziów poprzez ocenę sprawności postępowania (patrz § 8 AdmSądR). Na podstawie § 38 punkt 9 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych¹⁰, prezes sądu ma obowiązek rozpatrywania skarg, wniosków i listów obywateli dotyczących pracy sądu¹¹.

Prawo obywatela do uzyskania rozstrzygnięcia w rozsądnym terminie

Wydaje się, że należyte stosowanie dyspozycji podanych wyżej przykładowo zapisów, wystarczająco zapobiega przewlekaniu postępowań sądowych, a co za tym idzie, naruszeniu prawa strony do rozpoznania jej sprawy w rozsądnym terminie. Wobec powyższego wydaje się, że wprowadzenie przepisów omawianej niniejszym artykułem ustawy nie [...]