Abstrakt

Nie należy do rzadkości zamieszczanie w umowach postanowień typu: „Niniejsza umowa została zawarta na czas oznaczony 10 lat. Każda ze stron może niniejszą umowę wypowiedzieć z zachowaniem 3-miesięcznego terminu wypowiedzenia”. Klauzule takie rodzą w praktyce i w doktrynie istotne wątpliwości. Problemowi temu poświęcone są poniższe uwagi. Z uwagi na charakter cyklu, w skład którego wchodzi niniejszy artykuł, są one ograniczone do omówienia zagadnień istotnych dla praktyki obrotu.

Zagadnienia wstępne

Problematyka klauzul umownych przewidujących możliwość wypowiedzenia stosunku obligacyjnego o charakterze trwałym zawiązanego na czas oznaczony (klauzule te będę nazywał „klauzulami przedwczesnego wypowiedzenia”) była kilka lat temu przedmiotem ożywionej dyskusji prawniczej na gruncie najmu i dzierżawy. Owocem tej dyskusji stała się nowelizacja Kodeksu cywilnego z 21.6.2001 r. dokonana ustawą o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego¹, przez którą wprowadzono nowy przepis - art. 673 § 3. Przepis ten przewiduje, że jeżeli czas trwania najmu jest oznaczony, zarówno wynajmujący, jak i najemca mogą wypowiedzieć najem w wypadkach określonych w umowie. Norma w nim zawarta stosuje się również do dzierżawy.

Interwencja ustawodawcy nie przesądziła jednak zagadnienia dopuszczalności zastrzegania w umowach na czas oznaczony, kreujących zobowiązania inne niż najem i dzierżawa możliwości ich przedwczesnego wypowiadania. Tym-czasem takie postanowienia występują również w zawieranych na czas oznaczony umowach agencyjnych, umowach franchisingowych, umowach konsorcjum, umowach o współpracy etc.

Klauzule wypowiedzenia w praktyce

Analiza praktyki pokazuje, że wspomniane klauzule zamieszczane w umowach na czas oznaczony występują w dwóch zasadniczych postaciach, a mianowicie:

- gdy możliwość wypowiedzenia nie jest uzależniona od jakichkolwiek przesłanek („klauzule swobodnego wypowiedzenia”),

- gdy możliwość wypowiedzenia ograniczona jest do określonych przyczyn.

Klauzule drugiego typu nie są zresztą jednolite. W niektórych umowach przyczyny wypowiedzenia są określone bardzo precyzyjnie, w innych strony posługują się określeniami o niejasnym zakresie znaczeniowym. Czasami katalog [...]