Abstrakt
Zmiana stanu prawnego prawie zawsze powoduje powstanie tzw. sytuacji w toku, czyli takich stanów prawnych, które rozpoczynają swój byt pod rządami prawa, które następnie podlega zmianie. Sytuacja taka miała miejsce także przy wprowadzeniu ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych1 (dalej jako: PrAut). Akt ten wprowadził uregulowania odmienne w stosunku do uprzednio obowiązującej ustawy z 10.7.1952 r. o prawie autorskim2 (dalej jako: PrAut52). Ponieważ pomiędzy uregulowaniami obydwu wymienionych ustaw występują znaczne różnice, konieczne jest precyzyjne określenie, do których stanów faktycznych ma zastosowanie ustawa nowa, a do których dawna. Ze względu na jego fundamentalny charakter w zakresie wzmiankowanej problematyki oraz kontrowersje, jakie wywołał przedmiotem niniejszego opracowania będzie przepis art. 124 ust. 1 PrAut.
Wykładnia językowa
W pierwszej kolejności należy ustalić gramatyczne znaczenie omawianego przepisu, jako że stanowi ono podstawę dokonywania wykładni stosunków międzyczasowych.
Art. 124 ust. 1 PrAut: Przepisy ustawy stosuje się do utworów: 1) ustalonych po raz pierwszy po jej wejściu w życie, 2) do których prawa autorskie według przepisów dotychczasowych nie wygasły, 3) do których prawa autorskie według przepisów dotychczasowych wygasły, a które według niniejszej ustawy korzystają nadal z ochrony. |
Dokonajmy analizy kolejnych punktów powyższego przepisu.
1. Utwory ustalone po raz pierwszy po wejściu w życie PrAut
W przypadku utworów ustalonych po raz pierwszy po wejściu w życie ustawy nie powstaje żaden problem interpretacyjny. Dodajmy, że zapis ten mógłby być przez ustawodawcę pominięty, jako potwierdzający oczywistą zasadę działania nowych przepisów na przyszłość. Nie ma bowiem potrzeby wyraźnie zapisywać, że ustawę stosuje się do stanów faktycznych, które zaistnieją od dnia jej wejścia w życie.
Przed przystąpieniem do wykładni pkt 2 i 3 art. 124 ust. 1 PrAut należy ustalić, czy użyte w tym przepisie zwroty: „do których prawa autorskie [...] nie wygasły” i „do których prawa autorskie [...] wygasły” odnoszą się tylko do autorskich praw majątkowych czy może także do praw osobistych. Prima facie użycie zwrotu o prawach autorskich, które wygasły albo nie wygasły wskazuje, że chodzi o prawa majątkowe (osobiste wszak nie wygasają). Jednak ze względu na dyrektywę lege non distinguende możliwe jest przyjęcie, że zwrot ten odnosi się także do autorskich praw osobistych. Należy jednak zauważyć, że gdyby wspomniane zwroty interpretować jako odnoszące się także do praw osobistych, to konsekwentnie należałoby uznać, że jeden z nich jest zbędny. Z uwagi na fakt, że pod rządem PrAut52 prawa osobiste nie podlegały wygaśnięciu, to wszystkie utwory mieściłyby się w zakresie regulacji pkt 2 („do których prawa autorskie [...] nie wygasły”), gdyż autorskie prawa osobiste do wszystkich utworów nie wygasły. Skoro tak, to za zbędny należałoby uznać pkt 3 („do których prawa autorskie [...] wygasły”). Wykładnia per non est (polegająca na przyjęciu, że część przepisu jest zbędna lub została uchwalona omyłkowo)jest jednak niedopuszczalna3. Wobec powyższego należy stwierdzić, że tylko rozumienie omawianych sformułowań jako odnoszących się do autorskich praw majątkowych czyni zadość postulatowi racjonalności ustawodawcy oraz nie prowadzi do uznania, że część przepisu jest zbędna (wykładnia per non est). |
Podsumowując należy stwierdzić, że użyte w pkt 2 i 3 sformułowania „prawa autorskie” oznaczają tylko autorskie prawa majątkowe. Dokonawszy takiego ustalenia można przejść do interpretacji pkt 2 i 3 art. 124 ust. 1 PrAut.
2. Utwory, do których prawa autorskie nie wygasły na dzień wejścia w życie PrAut
PrAut52 w jej ostatnim brzmieniu jako zasadę ogólną przyjmowała 25-letni termin ochrony autorskich praw majątkowych. Zgodnie z art. 29 PrAut52, bieg tego terminu rozpoczynał się z początkiem roku, następującego po roku, w którym zmarł twórca lub nastąpiło inne zdarzenie wymienione w art. 26 PrAut524. Tak więc, aby w 1994 r. trwała jeszcze 25-letnia ochrona, śmierć twórcy (inne zdarzenie) musiała nastąpić po 1.1.1969 r. Wówczas bieg terminu 25-letniego rozpoczynał 1.1.1970 r. (lub później) i trwał cały rok 1994, w którym weszła w życie PrAut. Punkt 2 omawianego przepisu obejmuje więc [...]