Abstrakt
Praktyka obrotu zna rozmaite klauzule dotyczące zmian podmiotowych w stosunku zobowiązaniowym. Niniejszy artykuł koncentruje się na problematyce postanowień umownych przewidujących możliwość przeniesienia praw i obowiązków wynikających z danej umowy bez odrębnej zgody kontrahenta. W praktyce bywają one określane jako „cesja umowy”. W związku z ich częstym wykorzystywaniem powstaje pytanie, czy w ogóle są dopuszczalne, a jeśli tak - to w jakim zakresie.
kodeks cywilny nie reguluje problematyki przenoszenia ogółu praw i obowiązków wynikających z umowy na inny podmiot (choć wspomina o takiej możliwości w art. 7644 pkt 3). Do takiej zmiany podmiotowej w stosunku zobowiązaniowym konieczne jest zatem jednoczesne zawarcie dwóch umów: cesji wierzytelności i przejęcia długu. Natomiast prawo ubezpieczeniowe zna konstrukcję przeniesienia portfela na inny zakład ubezpieczeń, w wyniku której to operacji nowy ubezpieczyciel wstępuje w prawa i obowiązki zbywcy portfela, a zbywca zostaje zwolniony ze zobowiązań wynikających z objętych transakcją umów ubezpieczenia. Jest to jednak specyficzna konstrukcja tej dziedziny prawa, szczególna wobec przepisów KC o przelewie oraz o przejęciu długu1.
Cesja wierzytelności
Przelew regulowany jest w art. 509 i nast. KC. Co do zasady, wierzyciel może przenieść wierzytelność na osobę trzecią bez zgody dłużnika. Artykuł 509 oraz art. 514 KC wyraźnie przewidują jednak dopuszczalność zastrzeżenia umownego wyłączającego przelew (pactum de non cedendo). W doktrynie i w orzecznictwie nie budzi wątpliwości możliwość ograniczenia cesji wierzytelności2. Jeżeli bowiem ustawodawca zezwala na umowne wyłączenie dopuszczalności cesji, to tym bardziej możliwe jest jedynie ograniczenie dopuszczalności przeniesienia wierzytelności na inny podmiot.
Przejęcie długu
Zgodnie z art. 519 § 1 KC, osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu). Kodeks przewiduje, iż przejęcie długu może nastąpić na dwa sposoby:
- przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika;
albo
- przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela (przy czym oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron).
Przejęcie długu nie może zatem nastąpić wbrew woli wierzyciela.
Jednocześnie, w drugim wariancie, należy pamiętać, że zgoda wierzyciela jest bezskuteczna, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.
Klauzula „cesji umowy” w obowiązujących przepisach
Jak wspomniano, Kodeks cywilny nie reguluje przeniesienia ogółu praw i obowiązków wynikających z umowy. Warto jednak zwrócić uwagę, że [...]