Abstrakt
Oszustwa na szkodę interesów finansowych Unii Europejskiej stanowią w polskich warunkach nową kategorię przestępstw. Nie tyle jednak ze względu na modus operandi sprawców, lecz przedmiot zamachu ich czynów. Chodzi bowiem o klasyczną dla przestępczości gospodarczej formę oszukańczych manipulacji, najczęściej dokumentami, które są skierowane - i na tym polega novum - przeciwko dochodom i wydatkom budżetu Wspólnot Europejskich. Niniejsze opracowanie jest próbą oceny zakresu kryminalizacji oszustw na szkodę interesów finansowych Wspólnot Europejskich w polskim ustawodawstwie karnym. Przedmiotem analizy będzie dostosowanie prawa polskiego do postanowień Konwencji z 1995 r. w dwóch zasadniczych aspektach: przedmiotu ochrony interesów finansowych Wspólnot oraz rodzajów czynów skierowanych przeciwko tym interesom. Dlatego też oceny prawne poprzedzi krótka charakterystyka fenomenologiczna omawianej kategorii przestępstw.
Wprowadzenie
Istota oszustw została zdefiniowana w Konwencji o Ochronie Interesów Finansowych Wspólnot Europejskich z 26.7.1995 r. - oddzielnie w stosunku do wydatków (niewłaściwe wykorzystanie lub bezprawne zatrzymanie funduszy) i przychodów (bezprawne uszczuplenie dochodów)1.
Oszustwem w odniesieniu do wydatków (art. 1 pkt a) jest każde umyślne działanie lub zaniechanie działania dotyczące:
- wykorzystywania lub przedłożenia fałszywych, niekompletnych lub nieścisłych oświadczeń lub dokumentów, w wyniku czego zostały przekazane i zatrzymane nienależne fundusze pochodzące z ogólnego budżetu WE lub z budżetów zarządzanych przez lub w imieniu WE,
- nieudostępniania informacji, stanowiącego pogwałcenie określonego zobowiązania, powodującego ten sam skutek,
- niewłaściwego wykorzystania środków na inne cele aniżeli te, na które zostały one przyznane.
Oszustwem w odniesieniu do przychodów (art. 1 pkt b), jest jakiekolwiek umyślne działanie lub zaniechanie dotyczące:
- wykorzystania lub przedstawienia nieprawdziwych, niepoprawnych lub niepełnych oświadczeń lub dokumentów, które ma na celu bezprawne zmniejszenie środków budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich lub budżetów zarządzanych przez, lub w imieniu, Wspólnot Europejskich,
- nieujawnienia informacji z naruszeniem szczególnego obowiązku, w tym samym celu,
- niewłaściwego wykorzystania korzyści uzyskanej zgodnie z prawem, w tym samym celu.
Państwa-strony Konwencji mają obowiązek przeniesienia do swego prawa karnego powyższych definicji i uznania oszustw na szkodę interesów finansowych Wspólnot Europejskich za przestępstwa podlegające ich jurysdykcji2. Wszystkie państwa członkowskie są zobowiązane (art. 280 ust. 2 TWE) do zwalczania oszustw przeciwko interesom finansowym Wspólnoty tymi samymi środkami, jakie stosują w celu zwalczania czynów skierowanych przeciwko swoim własnym interesom finansowym (zasada asymilacji).
Polska jeszcze w okresie przedakcesyjnym zrobiła pierwszy krok w kierunku realizacji tego zobowiązania. Dokonano wówczas niezbędnych zmian przepisów Kodeksu karnego skarbowego3, które miały na celu włączenie w zakres polskiej jurysdykcji karnej oszustw przeciwko dochodom budżetowym Wspólnot. W celu ochrony sfery wydatków budżetu Wspólnot znowelizowano art. 297 KK i rozszerzono zakres polskiej jurysdykcji w sprawach karnych (art. 112 KK)4. Zmiany ustawodawcze były stosunkowo niewielkie. Aktualny stan regulacji prawnej, gdy chodzi o ochronę interesów finansowych Unii Europejskiej, uznano bowiem za „w dużym stopniu zadowalający”5.
Oszustwa przeciwko przychodom budżetowym Wspólnot
Źródła i struktura przychodów budżetowych Wspólnot Europejskich ewoluują6.
Obecnie na podstawie decyzji Rady nr 2000/597 zasoby własne Unii Europejskiej pochodzą z czterech źródeł, w różnym stopniu zasilającym jej budżet. Są to: 1) cła pobierane na podstawie wspólnej taryfy celnej -14,8%, 2) składki (opłaty) cukrowe oraz cła na import produktów rolnych - 1,8%, 3) wpływy z podatku VAT - 38,3%, 4) wpłaty państw członkowskich - 43% budżetu7. |
Nie wszystkie rodzaje przychodów budżetowych znajdują się pod ochroną Konwencji. Według raportu wyjaśniającego do Konwencji, na pojęcie przychodu składają się dwie pierwsze z wymienionych pozycji, tj. opłaty związane z wymianą handlową z państwami trzecimi niebędącymi członkami Wspólnoty w ramach wspólnej polityki rolnej oraz w udziałach przewidzianych w ramach wspólnotowej organizacji rynków cukru, a także opłatach celnych odnoszących się do wymiany handlowej z państwami trzecimi. Pojęcie przychodów nie obejmuje natomiast przychodów wynikających ze stosowania jednolitej stawki w odniesieniu do podstawy szacowania wysokości podatku od towarów i usług (VAT) obowiązującego w państwach członkowskich, ani bezpośrednich wpłat państw członkowskich, czyli tzw. czwartego źródła dochodów budżetowych8.
Pomimo tego, nowelizacja przepisów [...]