Abstrakt

Kodeks postępowania cywilnego w celu stworzenia realnych możliwości zaspokojenia wierzyciela w toku postępowania egzekucyjnego, reguluje instytucję wyjaśnień (art. 761 KPC) oraz wyjawienia majątku (art. 913-920¹ KPC). Dzięki wyżej wskazanym rozwiązaniom można uzyskać informacje niezbędne do skutecznego przeprowadzenia egzekucji¹, w szczególności co do majątku dłużnika. W literaturze wskazano, iż uprawnienie organu egzekucyjnego, wynikające z art. 761 § 1 KPC, do żądania od uczestników postępowania, organów administracji państwowej, instytucji oraz osób nieuczestniczących w postępowaniu, wyjaśnień i informacji koniecznych do prowadzenia egzekucji, nie może być wykorzystywane do uzyskania od dłużnika informacji o stanie jego majątku. Natomiast taki cel spełnia instytucja wyjawienia majątku². W ramach ustawy z 2.7.2004 r.³ nowelizującej Kodeks postępowania cywilnego, która wejdzie w życie z dniem 5.2.2005 r., prawodawca zmienił treść art. 761 § 1 oraz regulację postępowania o wyjawienie majątku, tj. art. 913 § 1, art. 914 § 2, art. 915 § 2 i 3, art. 916 oraz dodał art. 918¹. Założonym celem wskazanych zmian jest - w odniesieniu do instytucji wyjawienia majątku - usprawnienie w tym zakresie toku postępowania, a względem art. 761 § 1 - ułatwienie uzyskania przez komornika informacji o majątku dłużnika⁴.

Nowelizacja przepisów o wyjawieniu majątku

1. Zmiana treści art. 913 § 1 KPC

W ramach ZmKPCU04 ustawodawca zmienił treść § 1 art. 913, który reguluje przesłanki merytoryczne (materialne) postępowania o wyjawienie majątku⁵.

W treści art. 913 pozostawiono obecne rozróżnienie na dwie sytuacje prawne, w których osoba uprawniona może złożyć wniosek o wyjawienie majątku. W związku z tym, § 1 nadal dotyczy przypadku, gdy egzekucja była już prowadzona, natomiast § 2 obejmuje możliwość żądania wyjawienia majątku przed wszczęciem egzekucji.

W § 1 art. 913 zmianie uległa pierwsza jego część. Nowa treść art. 913 § 1 brzmi:

W związku ze znowelizowaną treścią art. 913 § 1 możemy wyróżnić dwie przesłanki dopuszczalności wyjawienia majątku w sytuacji, gdy przeciwko dłużnikowi wszczęto już egzekucję, a mianowicie:

1. zajęty w egzekucji majątek dłużnika nie rokuje zaspokojenia egzekwowanych należności,
2. na skutek prowadzonej egzekucji nie nastąpiło pełne zaspokojenie należności.

Należy zaznaczyć, iż każda z tych przesłanek stanowi samodzielną podstawę żądania wyjawienia majątku. Między nimi, ustawodawca użył spójnika „lub”, choć dla jasności sformułowania wydaje się właściwe postawienie alternatywy rozłącznej „albo”. Funktor „lub” nazywany w logice formalnej alternatywą nierozłączną oznacza, iż może wystąpić samodzielnie przesłanka pierwsza, druga, ale także mogą zajść obie⁶. Natomiast omawiane przesłanki nie mogą wystąpić jednocześnie, gdyż dotyczą różnych stadiów prowadzonej przeciwko dłużnikowi egzekucji. Przesłanka opisana w punkcie 1 odnosi się do żądania wyjawienia majątku w toku egzekucji, tj. po dokonanym zajęciu, a przed jej zakończeniem, natomiast przesłanka z punktu 2 dotyczy egzekucji już zakończonej.

Rozważając pierwszą z przesłanek należy wskazać, iż z żądaniem wyjawienia majątku można wystąpić, gdy po dokonanych zajęciach zostanie stwierdzony brak realnych możliwości zaspokojenia egzekwowanych należności np. z protokołu dokonanego przez komornika zajęcia wynika brak ruchomości przedstawiających wartość rynkową.

Dla oceny wystąpienia tej przesłanki istotne jest porównanie szacunkowej wartości zajętego mienia z wysokością egzekwowanej należności wraz z kosztami egzekucji. Oczywiste jest, że w sytuacji, gdy wierzyciel zgodnie z art. 799 § 1 KPC we wniosku wskazał kilka sposobów prowadzenia egzekucji przeciwko dłużnikowi (np.: z rachunku bankowego, z ruchomości oraz z wynagrodzenia za pracę⁷), ustalenie, czy zachodzi omawiana przesłanka, będzie możliwe dopiero po ich wykorzystaniu. W literaturze podkreśla się, iż wskazanie w ramach danego sposobu egzekucji różnych części majątku dłużnika należy traktować tak, jak sytuację opisaną w art. 799 § 1 KPC⁸.

Ustawodawca w znowelizowanej treści art. 913 § 1, przy omawianej przesłance wyjawienia majątku, wprost nie zastrzegł, aby stan braku rokowań co do zaspokojenia egzekwowanych należności był przez wnioskodawcę co najmniej uprawdopodobniony. Należy jednak uznać, iż sam dotychczasowy przebieg egzekucji, a przede wszystkim wartość zajętego mienia dłużnika, stanowi uprawdopodobnienie kierowanego żądania.

Analizowana przesłanka dotyczy sytuacji, gdy po zajęciu znanego majątku dłużnika, wystąpił brak możliwości, że należność wierzyciela zostanie zaspokojona w jakiejkolwiek części. Jeżeli bowiem zostanie stwierdzone, iż majątek ten pozwala na pokrycie określonej części egzekwowanego roszczenia, to egzekucja będzie dalej prowadzona. W konsekwencji, w sytuacji tylko częściowego zaspokojenia wierzyciela dzięki prowadzonej egzekucji, ewentualne zastosowanie będzie miała przesłanka wskazana w punkcie drugim.

Na skutek wprowadzenia do art. 913 § 1 omawianego rozwiązania, ustawodawca wprost umożliwił złożenie żądania wyjawienia majątku w toku prowadzonej egzekucji. Dotychczas możliwość taka była wyprowadzana w doktrynie w oparciu o rozumowanie argumentum a maiori ad minus, na podstawie art. 913 § 2 KPC⁹.

W odniesieniu do drugiej z przesłanek materialnych wyjawienia majątku, ujętej w art. 913 § 1 KPC, tj. na skutek prowadzonej egzekucji wierzyciel nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej należności, należy wskazać, iż jest ona [...]