Abstrakt
W dniu 2.7.2004 r. uchwalono ustawę o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw1. Uchwalenie jej stanowi kolejny etap na drodze do przekształcenia polskiego modelu postępowania cywilnego w postępowanie typu liberalnego. Wspomniana nowelizacja przyniosła zmiany w zakresie realizacji fundamentalnych zasad procesowych, np. odnoszących się do poznania prawdy w procesie. Efektem nowelizacji jest także zmiana stopnia sformalizowania postępowania cywilnego. Analiza kierunku tej zmiany jest przedmiotem niniejszego opracowania.
Wprowadzenie
Zasadę formalizmu procesowego łączy się w literaturze2 ze sposobem dokonywania czynności postępowania cywilnego, a więc z regulacją formy, miejsca i czasu podejmowania czynności. Ponadto, dla analizy formalizmu procesowego istotne znaczenie ma unormowanie dotyczące uprawnienia do podejmowania czynności procesowych, tj. regulacja odnosząca się do elementów podmiotowych czynności procesowej. Przy dokonywaniu analizy zmiany stopnia sformalizowania postępowania cywilnego zostaną wzięte pod uwagę dwa kryteria. Pierwszym z nich jest zmiana stopnia szczegółowości regulacji formy, miejsca i czasu poszczególnych czynności postępowania. Drugim kryterium jest zaś stopień rygoryzmu procesowego związanego z niezachowaniem wymagań prawnych3 stawianych czynnościom postępowania. Jeżeli bardziej szczegółowo ustawodawca reguluje czynności procesowe albo zaostrza skutki procesowe niezachowania wymagań prawnych tych czynności, mamy do czynienia ze wzmacnianiem formalizmu procesowego. Możliwa jest też sytuacja, w której zwiększeniu stopnia szczegółowości regulacji wymagań prawnych czynności procesowych towarzyszy łagodzenie rygoryzmu procesowego. Ustalenie wówczas tendencji ustawodawcy w zakresie zmian formalizmu procesowego może stwarzać trudności.
Przykłady zmiany stopnia sformalizowania postępowania
1. Postępowanie rozpoznawcze
a) pełnomocnicy procesowi
W ZmKPCU04 można niewątpliwie zauważyć wzrost stopnia sformalizowania czynności procesowych podejmowanych przez zawodowego pełnomocnika. W tym zakresie trzeba zwrócić uwagę na dwa rozwiązania. Po pierwsze, w art. 871 KPC rozszerzono dotychczasowy zakres przymusu adwokackiego w postępowaniu przed SN. Stosownie do art. 871 § 1 KPC, w postępowaniu przed SN obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów i radców prawnych, przy czym zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed SN, podejmowanych przed sądem niższej instancji. Zastępstwo to nie obowiązuje w wypadku podmiotów wymienionych w art. 871 § 2. Przed nowelizacją. zastępstwo przez zawodowego pełnomocnika obowiązywało jedynie w zakresie sporządzenia kasacji i zażalenia (art. 3932 oraz art. 39318 § 3 KPC). Po nowelizacji obowiązkowe zastępstwo dotyczy wszelkich czynności wchodzących w zakres postępowania kasacyjnego i zażaleniowego, podejmowanych zarówno w SN, jak i w sądzie niższej instancji. Ponadto, jak się wydaje, przymus adwokacki obowiązuje też w przypadku, gdy SN przejmie sprawę do rozpoznania na podstawie art. 390 § 1 zd. 2 KPC. Przedstawionemu podwyższeniu wymagania co do podmiotu czynności towarzyszy jednoczesne zaostrzenie rygoryzmu procesowego związanego z jego niezachowaniem. Dodano bowiem art. 130 § 5 KPC, według którego pisma procesowe sporządzone z naruszeniem art. 871 KPC podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia braków, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Drugie rozwiązanie, świadczące o wzroście formalizmu procesowego związanym z udziałem w postępowaniu zawodowego pełnomocnika, zawarte jest w art. 3701 KPC. Stosownie do tego przepisu, apelację wniesioną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, niespełniającą wymagań określonych w art. 368 § 1 pkt 1-3 i pkt 5, sąd I instancji odrzuca bez wzywania do usunięcia tych braków. W analizowanym przypadku mamy do czynienia ze wzmocnieniem formalizmu procesowego przez zaostrzenie rygoru procesowego w razie niespełnienia określonych wymagań prawnych apelacji pochodzącej od adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego. Nie chodzi więc o zwiększenie wymagań prawnych czynności procesowej, polegającej na wniesieniu apelacji, lecz o zaostrzenie rygoru procesowego w wypadku, gdy czynność jest dokonywana przez zawodowego pełnomocnika. Wymagania prawne odnoszące się do strony przedmiotowej analizowanej czynności procesowej są takie same zarówno wtedy, gdy apelację wnosi adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy, jak i wówczas, gdy apelacja pochodzi od innego podmiotu. Możemy więc uznać, że w omawianej sytuacji wchodzi w grę wzrost formalizmu procesowego ze względu na podmiot czynności procesowej, nie zaś ze względu na przedmiot tej czynności. Warto jednocześnie zasygnalizować wątpliwości interpretacyjne wyłaniające się na tle art. 3701 KPC. W tym przepisie przyznano kompetencję do odrzucenia apelacji a limine wyłącznie sądowi I instancji. Ustawodawca nie wspomina zaś o sądzie ad quem. Należy wobec tego uznać, że jeżeli sąd I instancji nie odrzuci apelacji na podstawie art. 3701 KPC, pomimo zachodzących ku temu podstaw, sąd II instancji powinien odrzucić taką apelację przy zastosowaniu art. 373 zd. 1 KPC.
Na uwagę zasługuje także uporządkowanie przez ustawodawcę rygorów procesowych związanych z niezachowaniem przez skarżącego wymagań prawnych kasacji. Zagadnienie to budziło dotychczas kontrowersje w doktrynie4. Obecnie ustawodawca wyraźnie uzależnił rodzaj skutków procesowych niezachowania wymagań kasacji od rodzaju niespełnionych wymagań. Niezachowanie wymagań wskazanych w art. 3933 § 2 KPC powinno prowadzić do wezwania przez przewodniczącego w sądzie II instancji do usunięcia braków kasacji w terminie tygodniowym pod rygorem jej odrzucenia (art. 3935 § 1 KPC). Wśród tych wymagań przewidziano m.in. obowiązek dołączenia do kasacji dwóch jej odpisów przeznaczonych do akt SN oraz dla Prokuratora Generalnego. Taka regulacja dotknięta jest [...]