Abstrakt

Celem niniejszej analizy jest przedstawienie zalet i wad obecnej regulacji zastawu rejestrowego zabezpieczającego wierzytelności z dłużnych papierów wartościowych. Z opracowania wynikają także pewne propozycje de lege ferenda co do regulacji zastawu rejestrowego zabezpieczającego wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych. Ponadto, na marginesie analizy regulacji w przedmiocie zastawu rejestrowego zabezpieczającego wierzytelności z dłużnych papierów wartościowych, Autor poczynił także pewne uwagi co do wybranych aspektów zasad akcesoryjności i specyfikacji zabezpieczeń.

Uwagi ogólne

Analizowana problematyka związana jest funkcjonalnie z emitowaniem obligacji lub innych dłużnych papierów wartościowych. Zabezpieczenie wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych ma istotny sens gospodarczy. Operacja taka z reguły zwiększa wiarygodność samej emisji i może umożliwić „zamknięcie” emisji dłużnych papierów wartościowych emitentów o słabej kondycji finansowej lub też obniżyć koszty pozyskania środków finansowych przez podmioty o stabilnej kondycji finansowej. Ponadto, kryterium zabezpieczenia wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych, pomimo jego zniesienia przez ustawodawcę, nadal stanowi istotną podstawę dla dokonywania rynkowego podziału dłużnych papierów wartościowych na instrumenty zabezpieczone i instrumenty niezabezpieczone.

Zastaw rejestrowy został unormowany w ustawie z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. Nr 149, poz. 703 ze zm.; dalej jako: ZastRejU)¹. Z kolei specyficzna regulacja odnosząca się do zabezpieczania wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych, została wprowadzona do ZastRejU na mocy ustawy z 29.6.2000 r. o zmianie ustawy o obligacjach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 60, poz. 702; dalej jako: ZmObligU)². Do daty wejścia w życie ZmObligU, ZastRejU nie zawierała specyficznych regulacji w przedmiocie zastawu rejestrowego zabezpieczającego wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych. W tamtym czasie zastaw taki mógł funkcjonować jedynie na zasadach ogólnych wskazanych w ZastRejU. Aplikacja tych zasad mogła być jednak problematyczna w związku ze specyfiką wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych³. Zasadnicze problemy dotyczące funkcjonowania zastawu rejestrowego zabezpieczającego wierzytelności z tytułu dłużnych papierów wartościowych były wówczas następujące:

- po pierwsze, problemem była bariera tzw. limitowanej zdolności zastawniczej wprowadzona na mocy art. 1 ust. 1 ZastRejU. Nie było możliwości ustanawiania zastawu rejestrowego dla zabezpieczenia wierzytelności uprawnionych z tytułu dłużnych papierów wartościowych, którzy nie byli wskazani w art. 1 ust. 1 ZastRejU; dotyczyło to np. rezydentów, którzy nie prowadzą działalności gospodarczej w Polsce, nierezydentów innych niż banki nieprowadzące działalności gospodarczej w Polsce.

- po drugie, nie wiadomo było jak dokonać oznaczenia uprawnionych z emitowanych w serii dłużnych papierów wartościowych na potrzeby wpisu do rejestru zastawów. Z tym wiązała się także regulacja art. 40 ust. 1 pkt 2 ZastRejU, która wskazuje, że wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów obejmuje m.in. dane osobowe zastawnika (w tym przypadku obligatariusza). Jak można było to jednak wykonać w odniesieniu do wszystkich wypadków emisji obligacji. Zdarza się wszak, że „obligatariat” jest bardzo liczny, np. w przypadku emisji publicznych. W takim wypadku nie wydaje się by ze względów technicznych uzasadnione było wymaganie wpisywania danych np. kilku tysięcy obligatariuszy.

- po trzecie, problematycznie mogłoby wyglądać przenoszenie zastawu rejestrowego w obrocie wtórnym. Zgodnie bowiem z ogólną regułą art. 17 ust. 1 zd. 2 ZastRejU przeniesienie zastawu rejestrowego jest skuteczne od daty wpisu nabywcy do rejestru zastawów⁴. Nie było zatem możliwości przeniesienia zastawu rejestrowego (czy precyzyjniej, części ułamkowej takiego prawa) bez każdoczesnego dokonywania wpisu nowego podmiotu uprawnionego z dłużnych papierów wartościowych. Last but not least, nie było jasne w jaki sposób w praktyce zawrzeć umowę zastawniczą pomiędzy zastawcą a obligatariuszami, np. w jaki sposób oznaczyć obligatariuszy jako zastawników.

Wydaje się, że ustawodawca miał przez chwilę wrażenie, że z przyjęciem ZmObligU ZastRejU stanie się dostosowana do potrzeb obrotu. Zgodnie z zamiarem ustawodawcy, zastaw rejestrowy miał stać się efektywnym zabezpieczeniem wierzytelności z dłużnych papierów wartościowych. Tak się jednak nie stało, co wynikło w konfrontacji tej regulacji z praktyką gospodarczą.

Rodzaje dłużnych papierów wartościowych, z których wierzytelności mogą być zabezpieczane zastawem rejestrowym

Zasadniczy i pierwotny problem - jaki napotka podmiot chcący skorzystać z zastawu rejestrowego jako zabezpieczenia dla dłużnych papierów wartościowych, które zamierza wystawić - to kwestia czy wierzytelności inkorporowane w tych instrumentach mogą [...]