Abstrakt
Przyjęta w art. 952 KC szczególna forma testamentu budzi bardzo poważne kontrowersje w orzecznictwie i doktrynie, podważana jest też praktyczna przydatność testamentu ustnego w obecnym kształcie. Autorka w niniejszym artykule przedstawia sposoby sądowego i pozasądowego stwierdzenia testamentu ustnego oraz dokonuje analizy przesłanek decydujących o skuteczności omawianego rodzaju testamentu.
Uwagi wstępne
Testament ustny może zostać sporządzony jedynie w sytuacjach określonych w ustawie, a nie w dowolnie wybranej przez spadkodawcę chwili. Ustawowe przesłanki ważności testamentu ustnego to: obawa rychłej śmierci albo szczególne okoliczności, wskutek których zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Wystąpienie jednej z powyższych okoliczności jest wystarczające do sporządzenia testamentu w formie ustnej1.
Testament ustny zostaje sporządzony w chwili złożenia przez testatora oświadczenia ostatniej woli w obecności co najmniej trzech świadków. Przy czym, aby taki testament mógł być ważny, musi spełniać określone prawem wymogi formalne (art. 952 § 1 KC). Z punktu widzenia funkcji jaką pełni testament, powinien on być nie tylko ważny, ale także prawnie skuteczny. Testament ustny może być skuteczny lub nieskuteczny. Jeżeli zostaną spełnione wszystkie wymogi formalne dotyczące tego testamentu, ale nie zostanie prawidłowo stwierdzona jego treść, będzie to testament ustny ważny, lecz nie wywoła on zamierzonych skutków prawnych2. Do skuteczności testamentu ustnego niezbędne jest bowiem stwierdzenie treści dokonanych rozporządzeń. Kodeks cywilny przewiduje dwa sposoby stwierdzenia treści takiego testamentu. Są to sposoby wyłączne i niezależne od siebie.
Pozasądowe stwierdzenie treści testamentu ustnego
Zgodnie z przepisem art. 952 § 2 KC treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków lub osoba trzecia spisze oświadczenie woli spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
Początkowo przyjmowano, że [...]