Abstrakt

W MoP Nr 19/2002 opublikowaliśmy artykuł autorstwa dr. Józefa Jagieły, dotyczący zagadnienia postępowania w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką - jednak tylko w odniesieniu do stadium rozpoznawczego mającego na celu rozstrzygnięcie w przedmiocie odebrania. Drugim stadium postępowania o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką - co będzie przedmiotem niniejszego opracowania - jest stadium wykonawcze (art. 598⁶-598¹³ KPC). Ma ono na celu przymusowe odebranie osoby, o której wyżej mowa, jeżeli zobowiązany nie odda jej uprawnionemu dobrowolnie w wyznaczonym przez sąd terminie (art. 598⁵ KPC).

Uwagi wprowadzające

Przepisy art. 598⁶-598¹³ KPC regulujące wykonanie orzeczenia o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką zostały wprowadzone do KPC ustawą z 19.7.2001 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji¹. W związku z tym, uchylono obowiązujące poprzednio w tym zakresie przepisy art. 790 i art. 1089-1095¹ KPC zamieszczone wśród przepisów regulujących postępowanie egzekucyjne. Unormowanie wykonania orzeczenia o odebranie osoby zamieszczone zostało więc wśród przepisów KPC o postępowaniu nieprocesowym, a nie egzekucyjnym. Jak przyjmuje J. Gudowski, z punktu widzenia systematyki KPC postępowanie wykonawcze (realizacyjne) jest postępowaniem rozpoznawczym. Stąd też wyłączone jest stosowanie w tym postępowaniu przepisów dotyczących postępowania egzekucyjnego oraz klauzulowego². Mamy więc do czynienia z przypadkiem, gdy orzeczenie sądowe nadające się do wy- konania, wykonywane jest w innej drodze, niż w drodze egzekucji sądowej³. Tak więc postępowanie mające na celu wykonanie orzeczenia o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką (drugie stadium postępowania o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką) jest postępowaniem wykonawczym, nie należącym jednak do postępowania egzekucyjnego. Nie jest jednak także postępowaniem rozpoznawczym nieprocesowym, na co wskazywałaby lokalizacja przepisów art. 598⁶-598¹³ KPCregulujących tę problematykę. Dlatego też zbyt daleko idący wydaje się pogląd J. Gudowskiego, że postępowanie w fazie realizacyjnej (wykonawczej) ma charakter postępowania rozpoznawczego (jurysdykcyjnego)⁴. O charakterze postępowania nie decyduje bowiem systematyka, czy akt prawny, w którym dane postępowanie jest uregulowane, lecz treść norm regulujących to postępowanie. Z analogiczną sytuacją mamy do czynienia w postępowaniu dotyczącym zabezpieczenia i spisu inwentarza spadku. Postępowanie, w którym dochodzi do orzeczenia o zabezpieczeniu spadku albo sporządzeniu spisu inwentarza jest niewątpliwie postępowaniem rozpoznawczym, ale już postępowanie mające na celu wykonanie tych orzeczeń (realizacyjne), trudno zaliczyć do rozpoznawczego, aczkolwiek nie jest to również postępowanie egzekucyjne.

Nowa regulacja odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką jest następstwem krytyki dotychczasowego stanu prawnego przede wszystkim z uwagi na jego nadmierny formalizm, sprzyjanie przewlekłości postępowania oraz wadliwego zamieszczenia przepisów o odebranie osoby wśród przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, które ze względu na jego cel skierowane jest przede wszystkim do rzeczy i praw majątkowych, a nie do osoby. Obecne uregulowanie postępowania o odebranie osoby ma uprościć i uczynić bardziej skutecznym oraz nadać mu charakter postępowania opiekuńczego, a nie wykonawczego (egzekucyjnego), co odpowiada zasadom humanitaryzmu postępowania względem osób małoletnich lub ubezwłasnowolnionych⁵.

Termin oddania

Podstawowym założeniem postępowania o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką jest dobrowolne oddanie tej osoby uprawnionemu przez zobowiązanego. Z tej przyczyny ustawodawca w art. 598⁵ KPCprzewidział, że w postanowieniu o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, sąd określa termin, w jakim oddanie powinno nastąpić. Sąd nie określa jednak [...]