Abstrakt

W następstwie wyeliminowania przez ustawodawcę z grona przedsiębiorców spółki cywilnej wyraźnie wzrosła rola handlowych spółek osobowych, w tym też spółki komandytowej. Niewątpliwym bodźcem do uczestnictwa w spółce komandytowej w charakterze komandytariusza jest ograniczona do wysokości sumy komandytowej, odpowiedzialność za zobowiązania spółki (art. 111 KSH¹). Niekiedy jednak, wyjątkowo, komandytariusz musi się liczyć z tym, że będzie ponosił odpowiedzialność za zobowiązania spółki tak jak komplementariusz, a zatem w sposób nieograniczony, solidarnie z pozostałymi wspólnikami i spółką, z reguły w sposób subsydiarny (art. 22 § 2 w zw. z art. 103 KSH). Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie problematyki rozszerzonej odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki związanej z bieżącą działalnością spółki komandytowej.

Uwagi wprowadzające

A. Kidyba wskazał, że ustawodawca rozszerzył odpowiedzialność komandytariusza w razie:

• translatywnego nabycia członkostwa w spółce komandytowej (art. 10 § 3 KSH),
• zamieszczenia w firmie spółki komandytowej nazwiska lub firmy (nazwy) komandytariusza (art. 104 § 4 KSH),
• działania komandytariusza w imieniu spółki po jej zawiązaniu, a przed wpisem do rejestru (art. 109 § 2 KSH),
• konstytutywnego nabycia członkostwa przez komandytariusza (art. 114 KSH),
• uzyskania przez komandytariusza statusu komplementariusza (art. 115 KSH),
• zawarcia umowy spółki komandytowej przez komandytariusza z przedsiębiorcą prowadzącym przedsiębiorstwo we własnym imieniu (art. 116 KSH),
• niewłaściwego reprezentowania spółki komandytowej przez komandytariusza (art. 118 § 2 KSH),
• przekształcenia innej spółki osobowej w spółkę komandytową (art. 584 KSH)².

Bez głębszej analizy wymienionych przypadków można zauważyć, że w istocie tylko rozszerzenie odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki przewidziane w art. 104 § 4 i art. 118 § 2 KSH jest związane z bieżącą działalnością spółki, zaś pozostałe wiążą się ze zmianami strukturalnymi w stosunku spółki (art. 3 KSH) lub działalnością stron umowy przed powstaniem spółki komandytowej.

Odpowiedzialność komplementariusza za zobowiązania spółki komandytowej

Istota spółki komandytowej polega na tym, że wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona do wysokości sumy komandytowej (art. 102 w zw. z art. 111 KSH). Wyłom w tej zasadzie powstaje na skutek rozszerzenia odpowiedzialności komandytariusza w określonych przypadkach do takiej, jaka odpowiada pozycji komplementariusza (art. 104 § 4 KSH in fine,art. 118 § 2 KSH). Konieczne jest więc zwięzłe przeanalizowanie pozycji prawnej komplementariusza względem wierzycieli spółki, albowiem nakreślone uwagi będą miały odpowiednie odniesienie do komandytariusza, którego odpowiedzialność przekracza granice sumy komandytowej.

Artykuł 111 i nast. KSH nie regulują odpowiedzialności komplementariusza za zobowiązania spółki, a zatem w tej materii zastosowanie znajduje art. 103 KSH, skutkiem czego komplementariusz odpowiada za zobowiązania spółki komandytowej tak, jak wspólnik spółki jawnej za zobowiązania tejże spółki. Tym samym komplementariusz odpowiada za zobowiązania spółki komandytowej bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, przy czym wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku komplementariusza w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 22 § 2 w zw. z art. 31 w zw. z art. 103 KSH). Ten rodzaj odpowiedzialności ustawodawca wprost nazwał subsydiarną odpowiedzialnością wspólnika (art. 31 § 1 KSH). Odpowiedzialność subsydiarna wspólników dotyczy zobowiązań spółki powstałych w stosunkach zewnętrznych, natomiast nie ma zastosowania do roszczeń pomiędzy stronami umowy spółki komandytowej, które wynikają ze stosunków wewnętrznych³. Należy podkreślić, że solidarny zakres odpo- wiedzialności komplementariusza obejmuje także komandytariuszy ponoszących jednak odpowiedzialność w granicach sumy komandytowej pomniejszonej o wartość wkładu wniesionego do spółki (art. 111 w zw. z art. 112 § 1 KSH). A zatem, w przypadku, gdy wartość wkładu wniesionego przez komandytariusza pokrywa się z sumą komandytową określoną w umowie spółki, komandytariusz, zasadniczo, w ogóle nie odpowiada za zobowiązania spółki komandytowej.

Zobowiązaniami spółki są nie tylko zobowiązania wynikające z umów zaciągniętych przez wspólników w ramach prowadzonej przez spółkę działalności gospodarczej, ale też będące wynikiem zdarzeń dotyczących majątku i działalności spółki, jak np. bezpodstawne wzbogacenie (art. 405 i nast. KC⁴) lub też powodujące odpowiedzialność z czynu niedozwolonego (art. 415 i nast. KC)⁵. Odpowiedzialność wspólników odnosi się tylko do zobowiązań spółki względem osób trzecich, a taką osobą trzecią jest też wspólnik spółki, zarówno komplementariusz, jak i komandytariusz, w zakresie stosunku prawnego, o innym charakterze niż stosunek spółki handlowej.

Konstrukcja dotycząca subsydiarnej odpowiedzialności komplementariusza uatrakcyjnia spółkę komandytową, jako formę prowadzenia działalności gospodarczej, ale równocześnie osłabia pozycję wierzycieli. Tej ostatniej konsekwencji [...]