Abstrakt

Wydanie prawidłowego orzeczenia uwarunkowane jest przede wszystkim wszechstronnym wyjaśnieniem wszystkich okoliczności sprawy, dotyczących zarówno strony przedmiotowej, jak i podmiotowej. Należyte przygotowanie i przeprowadzenie postępowania dowodowego przyczynia się do trafnego rozstrzygnięcia sprawy, jak również do zaoszczędzenia czasu, obniżenia kosztów postępowania, a w razie zaskarżenia orzeczenia - umożliwia sądowi II instancji wydanie rozstrzygnięcia co do istoty sprawy. Autor omawia uchybienia dowodowe sądu związane z dopuszczeniem, przeprowadzeniem i wykorzystaniem dowodów oraz ich ewentualny wpływ na kształt ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy.

Konsekwencje uchybień dowodowych w procesie cywilnym

1. Wprowadzenie

Tradycyjnie nauka przyjmuje podział błędów sądu na błędy postępowania (errores in procedendo) oraz na błędy orzeczenia (errores in iudicando). Pierwsze wynikają z działalności sądu sprzecznej z przepisami o postępowaniu, natomiast drugie występują w sferze rozumowania sądu orzekającego przy wydaniu orzeczenia¹. Oprócz błędów sądu na wadliwość postępowania lub orzeczenia wpływać mogą jeszcze inne okoliczności, wynikające głównie z faktów lub dowodów nieznanych albo nieistniejących w postępowaniu przed tym sądem, których nie można zakwalifikować do uchybień sądu orzekającego².

Zwalczanie orzeczeń sądowych dotkniętych błędami (poprawienie wadliwego rozstrzygnięcia i uzyskanie orzeczenia bezbłędnego, zapobiegnięcie jego uprawomocnieniu itp.) zagwarantowane jest poprzez uprawnienie strony (przysługujące także innym jeszcze podmiotom, z wyłączeniem jednak sądów) domagania się w sposób prawem przewidziany usunięcia takich błędów przez zmianę, względnie uchylenie zaskarżonego orzeczenia³.

Skutki uchybień dowodowych sądu w postępowaniu rozpoznawczym mają bardziej jednolity charakter niż skutki uchybień procesowych stron i innych uczestników postępowania sądowego⁴. Wynika to przede wszystkim z tego, że sąd orzekający działa w tym postępowaniu zawsze jako organ państwowy, mając za zadanie wydanie rozstrzygnięcia zgodnego z prawdą w rozpoznawanej sprawie cywilnej⁵. Konkretne, poszczególne czynności procesowe sądu nie mają samodzielnego bytu prawnego, albowiem są bezpośrednio związane z tym zadaniem postępowania, w którym są podejmowane. Czynności dowodowe sądu przeprowadzane w postępowaniu rozpoznawczym wywierają na nie określone skutki, które łączą się ze sobą i tworzą jednolity skutek całego postępowania w danej sprawie, znajdując swe odbicie w orzeczeniu sądu kończącym to postępowanie. Dlatego też w postępowaniu rozpoznawczym nie podlegają zaskarżeniu poszczególne czynności dowodowe sądu orzekającego, a tylko jego orzeczenia. Odnosi się to przede wszystkim do orzeczeń kończących postępowanie w sprawie, ale może także dotyczyć orzeczeń wydanych w toku jej rozpoznania, gdy rozstrzygają one określone kwestie wpadkowe lub dotyczą biegu postępowania, a przepisy procesowe przewidują odrębne ich zaskarżenie. Charakter spraw wpadkowych (np. dopuszczalność interwencji ubocznej) uzasadnia dopuszczenie odrębnego zaskarżenia orzeczeń odnoszących się do kwestii wpadkowych, natomiast w kwestiach dotyczących biegu postępowania (np. przekazanie sprawy do właściwego sądu lub innego trybu postępowania, zawieszenie postępowania, czy oddalenie zarzutów, których uwzględnienie prowadziłoby do odrzucenia pozwu) dopuszczalność odrębnego zaskarżenia orzeczeń w tym przedmiocie wynika ze względów celowości, które nakazują jak najwcześniejsze usunięcie skutków uchybień procesowych sądu, jeżeli mają one istotny wpływ na postępowanie.

Rozpoznawanie sprawy co do istoty należy przede wszystkim do sądu I instancji. Natomiast postępowanie odwoławcze ma zasadniczo na celu kontrolę legalności i zasadności zaskarżonego orzeczenia. Wynik tej kontroli nie pozostaje bez wpływu na zakres i treść podstawy faktycznej rozstrzygnięcia sądu I instancji. Dlatego też w przypadku zaskarżenia końcowego orzeczenia w sprawie ostateczne określenie jego podstawy faktycznej będzie możliwe dopiero po rozpoznaniu sprawy i wydaniu orzeczenia przez sąd wyższej instancji⁶.

2. Stan prawny przed 1.7.1996 r.

Do czasu nowelizacji KPC z 1.3.1996 r., która weszła w życie 1.7.1996 r., w systemie rozpoznawania spraw cywilnych przepisy o środkach odwoławczych i innych środkach zaskarżenia dokładnie określały podstawy zaskarżania orzeczeń sądowych. Podstawy rewizji wymienione w art. 368 KPC pozwalały obok grupy wad, polegających na niezgodności orzeczenia lub postępowania z prawem, wyodrębnić drugą, w której wady te związane były z problematyką faktu w procesie cywilnym. Ta druga grupa obejmowała obok sprzeczności ustaleń istotnych sądu z treścią zebranego w sprawie materiału (art. 368 pkt 4 KPC) także takie wady podstawy faktycznej, które polegały na jej niepełności wskutek niewyjaśnienia przez sąd wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 368 pkt 3 KPC) lub wynikających z niekompletności materiału procesowego wskutek późniejszego powstania lub ujawnienia nowych faktów i dowodów (art. 368 pkt 6 KPC). Ta ostatnia podstawa niewątpliwie miała inny charakter, skoro nie była ona związana bezpośrednio z błędami sądu I instancji⁷. Tak więc spośród owych podstaw do uchybień dowodowych sądu I instancji mogły odnosić się [...]