Abstrakt

Niniejszy artykuł jest poświęcony analizie wybranych przepisów karnych ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji¹, dodanych w drodze nowelizacji dokonanej przez ustawę z 5.7.2002 r. o zmianie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji² - jednej z trzech nowelizacji ZNKU przeprowadzonych w ciągu jednego dnia 2002 r. Stanowi on zarazem dopełnienie wszechstronnej analizy wszystkich trzech nowelizacji ZNKU z lipca ubiegłego roku, dokonanej przez prof. Janusza Szwaję w artykule zatytułowanym "Ostatnie nowelizacje ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji", który został opublikowany w dwóch kolejnych numerach MoP (24/2002 i 1/2003). Autor powołanego artykułu skupił się w swoich rozważaniach przede wszystkim na cywilistycznych aspektach wskazanych zmian w ZNKU, sygnalizując najważniejsze zmiany w prawnokarnej warstwie ustawy. Poniższa analiza z kolei poszerza prawnokarny wątek wskazanych zmian w ZNKU, do przepisów cywilnoprawnych odnosząc się jedynie w zakresie niezbędnym dla ustalenia treści i granic zakazów karnych.

Wprowadzenie

Analiza przepisów ZNKU wskazuje, że zwalczanie i zapobieganie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej zapewniają przede wszystkim środki cywilnoprawne. W pierwotnym tekście ZNKU jedynie niewielką część czynów nieuczciwej konkurencji będących nazwanymi deliktami nieuczciwej konkurencji zdefiniowano także jako występki i wykroczenia. Od początku obowiązywania ZNKU - tj. od 9.12.1993 r. - występek stanowi naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa (art. 23 ust. 1 i 2) oraz kopiowanie zewnętrznej postaci produktu (art. 24). Wykroczeniami są odpowiednio - wprowadzanie klienta w błąd poprzez fałszywe oznaczanie towarów lub usług (art. 25 ust. 1) oraz pomawianie w celu szkodzenia przedsiębiorcy (art. 26 ust. 1 i 2).

Od 10.11.2002 r., tj. od dnia wejścia w życie wskazanej ustawy nowelizującej ZNKU, poszerzono katalog przestępstw i wykroczeń nieuczciwej konkurencji zdefiniowanych w tej ustawie - o występek organizowania lub kierowania systemem sprzedaży lawinowej (art. 24a) oraz o wykroczenie polegające na popełnieniu czynu nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy, loterii promocyjnych lub sprzedaży premiowanej (art. 25 ust. 2).

Warto zasygnalizować, że zmiany wprowadzone do ZNKU w drodze wskazanej nowelizacji z lipca 2002 r. dotyczą również przepisów karnych ujętych już w pierwotnym tekście ustawy. Poszerzono ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa (zmiany w art. 11 ust. 1 i 4), oraz rozszerzono zakres przedmiotowy wykroczenia z art. 25, poprzez usunięcie przesłanki "istotnej szkody" (zgodnie z postulatami doktryny) oraz przesłanki winy umyślnej. Analiza tych zmian pozostaje jednak poza zakresem niniejszego artykułu.

Organizowanie lub kierowanie systemem sprzedaży lawinowej

Kryminalizacja umów lawinowych ma w polskim prawie swoją historię, której warto krótko poświęcić osobną uwagę. Nakłanianie do zawierania umów lawinowych, czyli "węższy" odpowiednik obecnego organizowania systemu sprzedaży lawinowej - było zdefiniowane w art. 8 ust. 3 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 1926 r. (Dz.U. z 1930 r. Nr 56, poz. 467). Zawieranie umów lawinowych zostało objęte także - obok zakazu cywilnoprawnego - zakazem karnym. Było zabronione pod groźbą kary grzywny do 2 tys. zł lub aresztu do 10 dni, albo obu tych kar łącznie. Przestępne zachowanie zostało zdefiniowane jako zawieranie umowy przez którą ktoś, za cenę bezwarunkowo należną, zobowiązuje się do dostarczenia towaru lub spełnienia świadczeń pod warunkiem, że strona druga pozyska dla niego do pewnego czasu pod tymi samymi warunkami pewną liczbę odbiorców.

Przepisy karne ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 1926 r. zostały uchylone przez art. V przepisów wprowadzających kodeks karny z 1969 r.³. Tak więc możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za to przestępstwo istniała do 1.1.1970 r. Pozostałe przepisy tej ustawy zostały uchylone z dniem wejścia w życie nowej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 16.4.1993 r. - tj. 9.12.1993 r.⁴.

W wypracowanym w latach 90. projekcie nowej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nie przewidziano sankcji karnych za zawieranie umów lawinowych. Uznano jednak, że pewne szczególne metody sprzedaży - w tym umowy lawinowe - mogą stanowić czyn nieuczciwej konkurencji.

Ostatecznie w ZNKU zrezygnowano z rozdziału, w którym zdefiniowane zostały delikty nieuczciwej konkurencji polegające na pewnych szczególnych metodach sprzedaży (w tym umowy lawinowe). Tak więc do czasu wejścia w życie ZmZNKU02, zawieranie umów lawinowych nie było nawet nazwanym czynem nieuczciwej konkurencji. Możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności ich organizatorów dawała klauzula generalna z art. 3 ust. 1 ZNKU.

Strona przedmiotowa przestępstwa stypizowanego w art. 24a ZNKU obejmuje [...]