Abstrakt

W Kodeksie spółek handlowych, który wszedł w życie 1.1.2001 r. nie uregulowano instytucji prokury. Przepis art. 632 KSH utrzymał w mocy dotychczasową regulację zawartą w art. 60-65 KH z 1934 r. Dokonała tego dopiero nowelizacja Kodeksu cywilnego z 14.2.2003 r.¹, prokura została włączona do części ogólnej KC w art. 109^1-109⁹.Tym samym straciły moc przepisy KH o prokurze. Nowe przepisy nie modyfikują samej istoty prokury, a jedynie wprowadzają zmiany, których potrzeba wynika z dotychczasowych doświadczeń w obrocie gospodarczym.

Uwagi ogólne

Jak wiadomo przedstawicielstwo polega na dokonywaniu czynności prawnych w zastępstwie innej osoby i z bezpośrednim skutkiem dla niej. Zwykle podmioty prawa cywilnego samodzielnie dokonują czynności prawnych, działając we własnym imieniu nabywają, zmieniają i znoszą uprawnienia i obowiązki cywilnoprawne. Co do zasady, nikt nie ma kompetencji do wkraczania w cudzą sferę prawną, nikt nie może rozporządzać cudzymi prawami majątkowymi ani zaciągać na cudzy rachunek zobowiązań.

Zgodnie z art. 95 § 1 KC istnieje możliwość (a w pewnych sytuacjach również konieczność) dokonania czynności prawnej przez przedstawiciela, tzn. w zastępstwie innej osoby i z bezpośrednim skutkiem dla niej. Przedstawiciel uzyskuje kompetencję do dokonania czynności prawnej w cudzym imieniu bądź na podstawie przepisu ustawy (przedstawicielstwo ustawowe) bądź na podstawie upoważnienia (oświadczenia) osoby zastępowanej (pełnomocnictwo i prokura).

Przedstawicielstwo cechuje się dwoma koniecznymi elementami: przedstawiciel działa w cudzym imieniu mając do tego stosowne umocowanie (art. 96 KC). Umocowanie do działania w cudzym imieniu to kompetencja przedstawiciela, która przysługuje mu z mocy prawa, na podstawie decyzji sądu albo z mocy oświadczenia reprezentowanego do dokonywania określonych czynności prawnych, których skutki prawne odnoszą się bezpośrednio do reprezentowanego. Podkreślenia wymaga, że posiadanie przez przedstawiciela umocowania oznacza dla reprezentowanego "stan związania" skutkami prawnymi działania przedstawiciela. Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania wiąże bezpośrednio reprezentowanego. _ródłem umocowania przedstawiciela jest albo oświadczenie reprezentowanego ("udzielenie" umocowania) albo przepis ustawy. Analogicznie zakres umocowania wynika z treści oświadczenia woli mocodawcy bądź z przepisu ustawy (wydanego na tej podstawie orzeczenia sądu). Czasem, przy pełnomocnictwie, ustalenie zakresu umocowania przedstawiciela wymagać może przeprowadzenia wykładni oświadczenia woli mocodawcy (art. 65 § 1 KC). Umocować można tylko osobę zdolną do reprezentowania.

Działanie przedstawiciela to działanie w sposób wyraźny lub dorozumiany w imieniu konkretnego reprezentowanego, polegające na składaniu lub odbieraniu w jego imieniu oświadczeń woli. Przedstawiciel działa w imieniu i na rachunek reprezentowanego, czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego (art. 95 § 2 KC). Oznacza to, że choć faktycznie działał przedstawiciel (złożył oświadczenie woli) to stroną czynności prawnej jest reprezentowany.

Biorąc pod uwagę źródło umocowania wyróżnić należy przedstawicielstwo ustawowe z jednej oraz pełnomocnictwo i prokurę z drugiej strony. _ródłem umocowania przedstawiciela ustawowego do działania w cudzym imieniu jest przepis ustawy (lub wydane na jego podstawie orzeczenie sądu), zaś źródłem umocowania pełnomocnika i prokurenta jest oświadczenie woli reprezentowanego (art. 96 KC, art. 109¹ KC).

W dotychczasowym stanie prawnym prokura była instytucją prawa handlowego², jako wyspecjalizowanego działu prawa cywilnego. Prokurę regulował kodeks handlowy z 1934 r., w art. 60-65 (Dział VI. Pełnomocnicy handlowi). KH z 1934 r. utracił moc 1.1.2001 r. w związku z wejściem w życie Kodeksu spółek handlowych z 15.9.2000 r. (zob. art. 631 i art. 633 KSH). Zgodnie z przejściowym przepisem art. 632 KSH do czasu wydania przepisów dotyczących firmy i prokury, w mocy utrzymano przepisy KH, które regulowały firmę (art. 26-38) i prokurę (art. 60-65).

Do Kodeksu cywilnego przepisy o prokurze wprowadza, z dniem 25.9.2003 r., uchwalona 14.2.2003 r. ustawa o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Projekt wspomnianej ustawy przygotowany został przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego działającą pod przewodnictwem prof. Z. Radwańskiego³.

Po nowelizacji na Dział VI Tytułu IV Księgi pierwszej (Część ogólna) Kodeksu cywilnego, zatytułowany: Przedstawicielstwo (art. 95-109⁹) składają się: Rozdział I. Przepisy ogólne (art. 95-97), Rozdział II. Pełnomocnictwo (art. 98-109) i Rozdział III. Prokura (art. 109^1-109⁹).

Prokura a pełnomocnictwo

Pełnomocnictwo ma charakter powszechny (każdy, kto ma odpowiednią zdolność do czynności prawnych, niezależnie od tego czy jest konsumentem czy przedsiębiorcą, może ustanowić pełnomocnika), prokura zaś [...]