Abstrakt
Artykuł niniejszy poświęcony jest, spornej w doktrynie, problematyce obowiązku lojalności w stosunkach obligacyjnych. Autor podejmuje próbę udzielenia odpowiedzi na pytania: Czy wyróżnianie obowiązku lojalności jest w ogóle metodologicznie poprawne? W jakich zobowiązaniach występuje obowiązek lojalności i jaką odgrywa w nich rolę? Jaka jest jego treść? Jakie są konkretne skutki jego wyróżnienia w danym stosunku zobowiązaniowym?
Uwagi wprowadzające
W strukturze niemalże każdego stosunku zobowiązaniowego można wyróżnić przynajmniej kilka obowiązków ciążących na stronach. Można obowiązki te klasyfikować w różny sposób, zwłaszcza uwzględniając znaczenie, jakie mają dla wierzyciela. Rozróżnia się zatem obowiązki główne i uboczne, choć nie sposób zaprzeczyć, że rozróżnienie to jest chwilami płynne1. Układ i treść obowiązków stron stanowi ważny, choć nie jedyny element charakterystyki poszczególnych typów stosunków obligacyjnych. Jako że często te same lub takie same obowiązki pojawiają się w wielu stosunkach zobowiązaniowych, mogą one również współdecydować o wyróżnieniu całej grupy takich stosunków. Poniższe rozważania poświęcone są problematyce obowiązku lojalności, który wyróżniany bywa przez naukę w szeregu stosunków obligacyjnych, a od niedawna2 stanowi również z mocy wyraźnych postanowień Kodeksu cywilnego jeden z elementów stosunku agencji. Analiza wypowiedzi doktryny ujawnia brak jednomyślności co do treści oraz miejsca tego obowiązku w poszczególnych stosunkach obligacyjnych (warto przy tym zauważyć, iż L. Ogiegło, omawiając nową regulację agencji, określa ów obowiązek jako „interesujący”3).
Obowiązek lojalności w wypowiedziach doktryny odnoszących się do poszczególnych typów stosunków zobowiązaniowych
Rozważania wypada zacząć od prześledzenia, w jaki sposób obowiązek lojalności ujmowany jest w doktrynie, zwłaszcza przy okazji omawiania poszczególnych typów umów (stosunków zobowiązaniowych)4. Chodzi w pierwszej kolejności o zbadanie, w przypadku jakich zobowiązań obowiązek ten w ogóle jest wyróżniany. Należy również ustalić, w jakim zakresie wypowiedzi poszczególnych autorów na ten temat zbliżają się do siebie, a w jakim różnią. Już w tym miejscu nasuwa się uwaga, iż samo określenie „obowiązek lojalności” kojarzy się intuicyjnie ze stosunkami zobowiązaniowymi kreowanymi przez umowy oparte na szczególnym zaufaniu pomiędzy stronami (umowy uberrimae fidei). Mimo że związek między tymi pojęciami [...]