Abstrakt
Uchwalona 28.2.2003 r. nowa ustawa - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535; dalej jako: PrUpadNapr) wejdzie w życie 1.10.2003 r. i zastąpi ustawy: Prawo upadłościowe z 24.10.1934 r. oraz Prawo o postępowaniu układowym z 24.10.1934 r. W niniejszym artykule Autor omawia - wywołujące wiele sporów - zagadnienie skutków ogłoszenia upadłości dla umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie.
Uwagi wstępne
Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie należy do grupy umów powierniczych1. Celem tej umowy jest zabezpieczenie wierzytelności przez przeniesienie własności. Własność ma tutaj stanowić środek służący zagwarantowaniu spłaty wierzytelności2. W umowie tej zbywca rzeczy (przewłaszczający) będący dłużnikiem z tytułu danego stosunku zobowiązaniowego przenosi prawo własności rzeczy na swojego wierzyciela z tego stosunku, przy czym nabywca - wierzyciel zobowiązuje się względem zbywcy do korzystania z przysługującego mu prawa własności jedynie w granicach określonych w umowie stron oraz do przeniesienia prawa własności z powrotem na zbywcę, z chwilą zaspokojenia istniejącego długu pieniężnego3. Cechą czynności prawnych powierniczych jest wykorzystanie ich w innych celach, aniżeli wynikałoby to z ich treści. Celem przysporzenia w przypadku umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie nie jest przeniesienie własności rzeczy, lecz tylko zabezpieczenie wierzytelności.
Przyczyną umowy przewłaszczenia jest podstawowy stosunek zobowiązaniowy łączący strony np. umowy kredytu, sprzedaży, najmu. Nieważność zobowiązania podstawowego skutkuje także nieważnością umowy przewłaszczenia, gdyż przyczyną prawną (causa cavendi) przysporzenia będącego następstwem przewłaszczenia jest zabezpieczenie należności wierzyciela4.
Dopuszczalne jest także zabezpieczenie wierzytelności przez zawarcie umowy przewłaszczenia rzeczy z osobą trzecią, niebędącą stroną podstawowego stosunku zobowiązaniowego. Osoba ta staje się w tym przypadku dłużnikiem odpowiedzialnym jedynie rzeczowo. Przyczyną przysporzenia jest w takim przypadku stosunek zobowiązaniowy łączący wierzyciela, na rzecz którego osoba trzecia przeniosła własność rzeczy z dłużnikiem, którego zobowiązanie zostało zabezpieczone.
|
Podobnie wypowiedział się również Sąd Najwyższy5 odpowiadając na pytanie prawne czy dopuszczalne jest zabezpieczenie wierzytelności banku przez zawarcie z osobą trzecią umowy przeniesienia na bank przeniesienia własności rzeczy ruchomej, w sytuacji gdy art. 101 Prawa bankowego6 wskazuje jako drugą stronę tej umowy wyłącznie dłużnika banku? SN stwierdził, iż dopuszczalne jest zabezpieczenie wierzytelności banku na podstawie umowy przewłaszczenia z osobą będącą właścicielem rzeczy ruchomej, a niebędącą dłużnikiem banku. Uzasadniał, iż art. 101 PrBank nie przesądza o samej dopuszczalności stosowania przewłaszczenia, jako jednej z postaci zabezpieczenia wierzytelności bankowych, skoro decydujące w tej mierze znaczenie przypisywać należy zasadzie swobody umów wyrażonej w art. 3531 KC. |
Zasada swobody umów a umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie
Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie nie jest uregulowana w przepisach prawa cywilnego i należy do kategorii umów nienazwanych. Zarówno doktryna jak i judykatura nie podważa możliwości ustanawiania takiego zabezpieczenia, w świetle zasady swobody umów. Zgodnie z art. 3531 KC strony mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Swobodne kształtowanie treści stosunku prawnego odnosi się zarówno do stosunków umownych w ramach poszczególnych typów umowy nazwanej, jak również do [...]