Abstrakt
Międzynarodowa praktyka transakcji finansowych wytworzyła nowy rodzaj umów o celach podobnych do zabezpieczeń wierzytelności tzw. umowę o podporządkowaniu wierzytelności (subordination agreement). W I części artykułu opisana zostanie polska praktyka w zakresie umów o podporządkowaniu wierzytelności, jak i prawdopodobne skutki na gruncie odpowiednich polskich regulacji niektórych klauzul umów o podporządkowaniu wierzytelności.
Wstęp
Praktyka gospodarcza wysoko rozwiniętych państw (w szczególności państw kręgu kultury prawnej common law) wytworzyła nowy rodzaj instytucji kontraktowych stosowanych jako swego rodzaju zabezpieczenie wierzytelności. Umowy takie znane są w praktyce obrotu pod nazwą umów o podporządkowaniu wierzytelności, umów wierzycielskich (subordination contracts, intercreditor deeds). Co do zasady, umowy takie zawierane są pomiędzy kilkoma wierzycielami danego dłużnika (niezabezpieczonymi w klasycznym znaczeniu tego pojęcia), z reguły także z udziałem samego dłużnika. Ogólnie mówiąc, na mocy tychże umów pewni wierzyciele (tzw. wierzyciele podporządkowani) zgadzają się, że ich wierzytelności w stosunku do danego dłużnika nie zostaną zaspokojone do czasu zaspokojenia wierzytelności innych wierzycieli tego dłużnika (tzw. wierzycieli uprzywilejowanych).
W praktyce kontraktowej przyjmuje się, że umowa o podporządkowaniu wierzytelności stanowi pewne zabezpieczenie interesów wierzycieli i jest jakby surogatem klasycznego zabezpieczenia wierzytelności, którego z różnych względów strony nie mogą lub też nie chcą użyć. |
Instytucja ta jest jednak oparta na odmiennych założeniach i łączy się z zastosowaniem odmiennych instrumentów ochrony interesów wierzyciela (w porównaniu z klasycznymi zabezpieczeniami). Podporządkowanie wierzytelności nie ma na celu ochrony interesów wierzyciela (uprzywilejowanego) poprzez klasyczne środki takie jak np. ustanowienie na jego rzecz pierwszeństwa zaspokojenia z określonych aktywów lub poprzez stworzenie odpowiedzialności majątkowej innej osoby niż sam dłużnik osobisty. Konstrukcja ta ma chronić interesy wierzyciela uprzywilejowanego poprzez doprowadzenie do sytuacji, w której wpływy pieniężne dłużnika nie będą wykorzystywane do spłaty wierzycieli podporządkowanych, ale na spłatę wierzyciela uprzywilejowanego i na prowadzenie działalności gospodarczej przez dłużnika. Jest to więc „miękkie” zabezpieczenie interesów wierzyciela oparte na ochronie i określonym ukierunkowaniu przepływów pieniężnych dłużnika.
Umowy tego typu pojawiły się w praktyce transakcji finansowych USA już w pierwszej połowie XX wieku. W niedługim czasie praktyka ta rozprzestrzeniła się na cały obszar kultury common law i do innych jurysdykcji Europy Zachodniej.
Głównym polem zastosowania podporządkowania wierzytelności jest kontraktowe modelowanie zasad spłaty zobowiązań dłużnika zaciągniętych u insiders tj. jego wspólników, którzy finansowali go w jakiejkolwiek formie, np. w formie pożyczek, obligacji lub innych instrumentów dłużnych itp. Warunkiem udzielenia kredytu przez bank może być bowiem podporządkowanie zadłużenia przyszłego kredytobiorcy zaciągniętego u jego wspólników tak by zapewnić, że zadłużenie to będzie służyć wspieraniu jego działalności gospodarczej - a poprzez to także spłacie kredytu udzielonego przez bank wierzyciela uprzywilejowanego. Z drugiej strony subordynacja ma zapewniać, że środki pozyskane od wierzyciela uprzywilejowanego nie zostaną wykorzystane na zaspokojenie wierzycieli podporządkowanych. Zarysowane cechy instytucji podporządkowania powodują, że jest ona w zasadzie [...]