Abstrakt

Problematyka zabezpieczenia roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych została uregulowana przez ustawę z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych w jej art. 80 ust. 1 pkt 3¹. Nie można tu jednak mówić o całościowej i samoistnej regulacji, a jedynie o modyfikacjach zasad ogólnych, wynikających z KPC. Jedną z takich modyfikacji jest klauzula, zgodnie z którą zarządzenie tymczasowe może zmierzać do zaspokojenia roszczenia. Zagadnienie to, będące coraz częściej newralgicznym punktem w praktyce dochodzenia ochrony praw autorskich, warte jest bliższej analizy.

Zasady zabezpieczenia roszczeń

Zgodnie z art. 731 KPC zarządzenie tymczasowe² nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Przepis ten ustanawia więc zasadę, od której jednak, jak się okaże, w coraz szerszym zakresie dopuszczane są odstępstwa (ich zapowiedź znajduje się zresztą w samym art. 731 KPC). Jest to tendencja obserwowana od pewnego czasu w innych państwach, skłaniająca niewątpliwie do refleksji nad prawem polskim³. Za przejaw ewolucji poglądów na temat dopuszczalności zaspokojenia roszczenia w wyniku jego zabezpieczenia można uznać nowelizację art. 731 KPC⁴, która polegała na dodaniu po słowach „zarządzenie tymczasowe nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia” słów „chyba że ustawa stanowi inaczej”. Nie bez racji jednak wskazywano, że zmiana ta miała charakter wyłącznie propagandowy, gdyż wystarczyłoby tu odwołać się do zależności lex specialis derogat legi generali⁵. Zresztą tylko poprzez odwołanie się do tej zależności można było wytłumaczyć istnienie w KPC, jeszcze przed nowelizacją art. 731, przepisów pozwalających na takie zabezpieczenie roszczeń pieniężnych, które z istoty swej zmierza do choćby częściowego ich zaspokojenia (art. 753 i 754 KPC)⁶. Natomiast co do roszczeń niepieniężnych, to orzecznictwo w zasadzie wykluczało takie sposoby zabezpieczenia tych roszczeń, które oznaczałyby faktyczne ich zaspokojenie. Panowało bowiem powszechne przekonanie, że zasada wynikająca z art. 731 KPC ma szczególne znaczenie właśnie przy zabezpieczeniu roszczeń niepieniężnych, dla których KPC nie wymienia sposobów zabezpieczenia. Pogląd ten jest podtrzymywany także po nowelizacji art. 731 KPC. Wskazuje się przy tym, że określenie sposobu zabezpieczenia tych roszczeń pozostawione jest do uznania sądu, w przeciwieństwie do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, w odniesieniu do których sposoby zabezpieczenia zostały określone w art. 747 KPC i ze swej natury nie mogą prowadzić do zaspokojenia⁷. Oczywiście ustawa może przełamać to naturalne ograniczenie, tak jak to czyni we wspomnianych już art. 753 i 754 KPC. Wracając wszakże do roszczeń niepieniężnych należy zauważyć, że KPC nie zawiera przepisu, który wyraźnie pozwalałby na zabezpieczenie prowadzące do zaspokojenia. Znowelizowany art. 731 KPC nie może być taką podstawą prawną, albowiem jedynie „deklaruje” możliwość istnienia wyjątków od sformułowanej w nim zasady. Orzecznictwo SN w zasadzie wykluczało takie zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych, które oznaczałoby faktyczne zaspokojenie roszczenia, wyjątkowo tylko dopuszczając nowacyjne zabezpieczenie roszczenia o ustanowienie drogi koniecznej, jeżeli okazałoby się to konieczne do odwrócenia szkody⁸. W tym wąskim zakresie możliwe było zatem zabezpieczenie zmierzające do zaspokojenia. W szerszym zakresie możliwość taką chciała stworzyć doktryna, zgodnie opowiadając się za dopuszczalnością zabezpieczenia posesoryjnego roszczenia o zaniechanie naruszeń. Powyższe stanowiska stały się kanwą dla sformułowania jeszcze dalej idących wniosków. Skoro bowiem, jak wskazywano, treść posesoryjnego roszczenia o zaniechanie jest zbieżna z treścią roszczenia o zaniechanie wynikającego z naruszenia praw własności intelektualnej, to konsekwencja wymaga, aby pogląd akceptowany w odniesieniu do zabezpieczenia roszczenia posesoryjnego przyjąć także w przypadku innych roszczeń o zaniechanie. Co więcej, jeżeli przyjmie się, że - chociażby tylko wyjątkowo - zabezpieczenie roszczenia o ustanowienie drogi koniecznej może zmierzać do zaspokojenia, to pogląd ten implikuje wniosek generalny, że przy zabezpieczeniu nowacyjnym (unormowaniu stosunków na czas trwania postępowania - art. 755 § 1 zd. 2 KPC) zakaz z art. 731 KPC nie znajduje zastosowania⁹. Artykuł 755 KPC stanowiłby zatem [...]