Abstrakt
Jedną ze znamiennych cech szczególnego rodzaju pełnomocnictwa jakim jest prokura, jest jej „odwołalność w każdej chwili”. Zasada ta została wyartykułowana w art. 64 § 1 KH, a jest powtórzona również w projektowanym art. 1097 § 1 KC. Ratio legis tego rodzaju postanowień jest oczywista, jeżeli zważyć na fakt, iż prokurent działając jako alter ego spółki (przedsiębiorcy)1 jest obdarzony jego szczególnym zaufaniem. Utrata zaufania do prokurenta musi dawać mocodawcy możliwość natychmiastowego odwołania upoważnienia do działania w jego imieniu. Przesądzając w ten sposób zasadę ustawodawca sam sposób odwołania prokury pozostawił rozstrzygnięciom szczegółowym zawartym w KSH.
Prokura a stosunek podstawowy
Na wstępie należy wskazać, iż art. 64 § 1 KH (lub in spe art. 1097 § l KC) ma charakter przepisu iuris cogentis2. W związku z tym wszelkie inne ustalenia w tym zakresie stron należy uznać jako nieważne (art. 58 § 1 KC). Posłużenie się kwantyfikatorem „wszelkie” nie jest przypadkowe, albowiem niedopuszczalne byłoby zwłaszcza - wzorem pełnomocnictwa kodeksowego - zrzeczenie się odwołania prokury z „przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego, będącego podstawą pełnomocnictwa” (art. 101 KC)3. Takie zastrzeżenie nie zostanie także wpisane w Rejestrze Przedsiębiorców KRS skoro zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym4 (dalej jako: KrRejSU) sąd rejestrowy bada, czy dołączone do wniosku dokumenty są zgodne pod względem formy i treści z przepisami prawa.
Przyjmuje się w doktrynie jednolicie, iż prokura ma charakter samoistny tzn. może być udzielona osobie, z którą spółkę nie wiążą inne stosunki prawne. Zazwyczaj dzieje się jednak tak, że podobnie jak i przy pełnomocnictwie jakaś więź prawna (stosunek podstawowy) pomiędzy spółką - mocodawcą a prokurentem istnieje. Jako typowe wskazuje się tutaj umowy o pracę, umowy o dzieło, umowy zlecenia5. Odwołanie prokury nie powoduje automatycznych skutków odnośnie stosunku podstawowego - o ile on oczywiście między stronami został nawiązany. Ewentualne zniesienie wzajemnej więzi w tym zakresie wymaga podjęcia kroków stosownie do łączących stron stosunków prawnych np. wypowiedzenie umowy o pracę. Przyjmuje się, że gdy odwołanie prokury, a następnie stosunku podstawowego narusza uprawnienia (względnie jest nieuzasadnione) byłego prokurenta, może on żądać stosownego odszkodowania zgodnie z postanowieniami umownymi bądź prawnymi np. przysługiwać mu będą stosowne roszczenia z tytułu nieuzasadnionego rozwiązania stosunku pracy. Nie może on jednak żądać przywrócenia prokury6.
Uprawnienie do odwoływania prokurentów w poszczególnych typach spółek
Poniższe zestawienie przedstawia osoby uprawnione do odwoływania prokury w spółkach prawa handlowego, zgodnie z przepisami KSH, przy czym przez pojęcie odwołania rozumiem tutaj czynność wewnętrzną (forum internum). Następstwem takiej czynności musi być złożenie oświadczenia woli zgodnie z zasadami reprezentacji pociągającego skutki na zewnątrz (forum externum)7. Wokół tej kwestii narosły liczne kontrowersje. Chodzi tutaj przede wszystkim o wykładnię pojęcia „odwołania” zawartego w art. 41 § 1 KSH oraz art. 208 § 7 KSH. Pierwszy z przywołanych przepisów umieszczony został w Rozdz. 3 (Tytułu II) KSH zatytułowanym „Stosunki wewnętrzne spółki”. Wydaje się celowym przytoczenie in extenso klasycznego już komentarza [...]