Abstrakt

Przepis art. 296 KK typizuje czyn zabroniony, który stanowi podstawę odpowiedzialności za przestępstwo określane mianem „karalnej niegospodarności” lub „nadużyciem zaufania”¹. Ustawodawca nie bez powodu umieścił go na samym początku Rozdz. XXXVI KK, zatytułowanego „Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu”, odnosi się on bowiem do najbardziej typowych karygodnych zachowań w obrocie gospodarczym. Z tego też powodu stanowi on podstawowy instrument karnoprawnej ochrony obrotu gospodarczego w Polsce.

Znaczenie art. 296 KK jest niewątpliwie bardzo istotne, tymczasem w praktyce wymiaru sprawiedliwości oraz w dorobku doktryny jest on przedmiotem sporadycznych spraw i publikacji. Wskazana sytuacja wynika przede wszystkim z faktu, iż materia art. 296 KK jest stosunkowo nowa i złożona. Dlatego warto dokonać głębszej analizy przesłanek i elementów odpowiedzialności karnej za rozważane przestępstwo.

Należy podkreślić, iż analiza samej treści art. 296 KK nie jest wystarczająca, albowiem dotyczyłaby ona wyłącznie znamion (cech) czynu zabronionego. Wypełnienie (zrealizowanie) przez sprawcę ustawowych znamion czynu zabronionego jest tymczasem, chociaż podstawową, to tylko jedną z kilku przesłanek jego ewentualnej odpowiedzialności karnej za przestępstwo niegospodarności. Dla pełnego i prawidłowego przedstawienia podstaw wskazanej odpowiedzialności należałoby dokonać analizy także pozostałych jej przesłanek, tj. społecznej szkodliwości, bezprawności i winy. Tym bardziej, iż specyficzna treść oraz funkcja przepisu art. 296 KK nadają im dodatkowej szczególnej wagi. Wyraża się ona w zwiększonym prawdopodobieństwie, niż przy „pospolitych” przestępstwach, uchylenia odpowiedzialności karnej sprawcy czynu z art. 296 KK właśnie na skutek braku spełnienia tych dodatkowych przesłanek².

Cel art. 296 KK wyraża się w jego przedmiocie ochrony³. Należy bowiem uznać, iż dobro, któremu przepis karny udziela ochrony prawnej nie tylko legitymizuje ten przepis, lecz także określa jego cel.

Przedmiot ochrony przepisu art. 296 KK w zakresie ogólnym (rodzajowym) wskazany jest pośrednio w tytule Rozdz. XXXVI KK. „Obrót gospodarczy” nie może być jednak ujmowany wprost jako dobro prawne, jest to bowiem pojęcie zbyt ogólne i o obojętnej wartości. Dobrem prawnym są tutaj zatem takie elementy obrotu gospodarczego, które stanowią o jego społecznej użyteczności, czyli zasady prawidłowego obrotu gospodarczego. Należy do nich zaliczyć m.in. zasadę gospodarczej rzetelności, staranności i uczciwości, zasadę dobrego kupca itp.

Indywidualny przedmiot ochrony art. 296 KK jest ściśle związany z jego treścią. Przepis ten penalizuje określone zachowania, w wyniku którego dochodzi do wyrządzenia szkody majątkowej podmiotowi gospodarczemu. Podmiot ten jest pokrzywdzonym, a ustawa określa go ogólnie jako „osobę fizyczną, prawną albo jednostkę organizacyjną”. Dobrem prawnym, w zakresie indywidualnej ochrony, są tutaj zatem majątkowe interesy podmiotu gospodarczego (pokrzywdzonego). Chodzi tutaj o szeroko rozumianą sferę uprawnień podmiotu gospodarczego o charakterze majątkowym. Należy przy tym podkreślić, iż faktyczną treść indywidualnego przedmiotu ochrony określa indywidualna konkretna sprawa.

Dobra osobiste podmiotu gospodarczego są tutaj wyłączone spod ochrony karnoprawnej.

Na podstawie rodzajowego i indywidualnego przedmiotu można uznać, iż celem analizowanego przepisu jest ochrona majątkowych interesów profesjonalnych uczestników obrotu gospodarczego, funkcjonującego m.in. na zasadzie uczciwości i rzetelności.

Przedmiot ochrony spełnia szczególnie doniosłą rolę „reguły interpretacyjnej” w odniesieniu do [...]