Abstrakt

Postępowanie o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką może ograniczyć się tylko do stadium rozpoznawczego w sytuacji gdy zobowiązany odda dobrowolnie uprawnionemu osobę podlegającą władzy rodzicielskiej lub pozostającą pod opieką albo mimo nieoddania, uprawniony nie zwróci się do sądu o zlecenie kuratorowi przymusowego odebrania. Postępowanie to przechodzi natomiast przez obydwa stadia gdy zobowiązany, mimo nałożonego na niego postanowieniem sądu obowiązku oddania, nie uczyni tego dobrowolnie i uprawniony żąda przymusowego odebrania. Przedmiotem niniejszego opracowania będzie tylko pierwsze stadium postępowania o odebranie osoby, tj. stadium rozpoznawcze mające na celu rozstrzygnięcie w przedmiocie odebrania.

Uwagi wprowadzające

Postępowanie o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką jest jednym z postępowań nieprocesowych z zakresu prawa rodzinnego, opieki i kurateli. Przepisy art. 598^1-598¹³ KPC regulujące to postępowanie zostały dodane ustawą z 19.7.2001 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji¹. W postępowaniu tym, w zakresie nieuregulowanym w art. 598^1-598¹³ KPC stosuje się przepisy ogólne o postępowaniu w innych sprawach rodzinnych i opiekuńczych rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym (art. 568-578 KPC), przepisy ogólne o postępowaniu nieprocesowym (art. 506-525 KPC) i na zasadzie art. 13 § 2 KPC odpowiednio przepisy o procesie. Nie stosuje się natomiast przepisów o postępowaniu egzekucyjnym². Mimo, iż postępowanie w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, jest postępowaniem nieprocesowym, w jego ramach można wyróżnić dwa stadia: rozpoznawcze i wykonawcze. Pierwsze (art. 598^1-598⁵ KPC) ma na celu rozstrzygnięcie o obowiązku oddania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, drugie zaś (art. 598^6-598¹³ KPC), przymusowe odebranie tej osoby, jeżeli zobowiązany nie odda jej dobrowolnie uprawnionemu w wyznaczonym terminie (art. 598⁵ KPC). Tym samym przepisy regulujące wykonanie postanowienia o odebranie, należą do przepisów z zakresu postępowania nieprocesowego, a nie egzekucyjnego. Mamy więc do czynienia z przypadkiem, gdy orzeczenie sądowe nadające się do przymusowego wykonania, wykonywane jest w innej drodze, niż w drodze egzekucji sądowej³.

Nowa regulacja postępowania w przedmiocie przymusowego odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką jest konsekwencją krytyki dotychczasowego stanu prawnego przede wszystkim z uwagi na jego nadmierny formalizm, sprzyjanie przewlekłości postępowania oraz wadliwego zamieszczenia przepisów o odebranie wśród przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, które ze względu na jego cel skierowane jest przede wszystkim do rzeczy i praw majątkowych, a nie do osoby. Stąd też regulacja postępowania o odebranie osoby ma postępowanie to uprościć, uczynić bardziej skutecznym oraz nadać charakter postępowania opiekuńczego, a nie egzekucyjnego, co odpowiada zasadom humanitaryzmu postępowania względem osób małoletnich oraz ubezwłasnowolnionych⁴.

Postępowanie samodzielne

Sprawa o odebranie osobypodlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką może być przedmiotem samodzielnego postępowania albo rozpoznawana łącznie ze sprawą o rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej (art. 598² § 3 KPC). Kwestia orzeczenia o odebranie będzie przedmiotem samodzielnego postępowania, gdy [...]