Abstrakt

Spotykamy się aktualnie z istotnie zwiększoną liczbą spraw cywilnych dotyczących zobowiązań deliktowych związanych z co najmniej dwoma systemami prawnymi. Wyjaśnienia wymaga zatem problematyka jurysdykcji krajowej, czyli ogólnej właściwości sądów i innych organów do rozpoznawania i rozstrzygania spraw cywilnych oraz wykonywania pozostałych czynności w toku postępowania cywilnego¹.

Uwagi wprowadzające

Międzynarodowe przepisy kolizyjnoprawne regulujące przedmiotową kwestię są jednak bardzo skromne. W tym zakresie międzynarodowe akty prawne obowiązujące w większości państw europejskich - Konwencje brukselska i lugańska oraz rozporządzenie Rady Nr 44/2000 - przyjmują jedynie uproszczoną, a co za tym idzie wywołującą poważne wątpliwości w jej stosowaniu, zasadę przyznania jurysdykcji sądom właściwym dla miejsca deliktu. Konsekwencją powyższego stanu rzeczy, przede wszystkim przy złożonym obecnie charakterze spraw, w których pojawia się kwestia odpowiedzialności deliktowej, jest konieczność korzystania przez polskich sędziów z zagranicznego orzecznictwa krajowego oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie podstawowych rozwiązań w tym zakresie przyjmowanych przez sądy stosujące Konwencję lugańską i brukselską oraz rozporządzenie Rady Nr 44/2000. W celu spojrzenia na regulację w nieco szerszym wymiarze przedstawione zostaną zasady wyznaczania jurysdykcji krajowej w sprawach dotyczących odpowiedzialności deliktowej przyjmowane w konwencjach bilateralnych zawartych przez Polskę, a także wątpliwości odnośnie stosowania obecnie istniejących norm kolizyjnych w stosunku do deliktów związanych z nowoczesnymi środkami komunikacji takimi jak Internet. Pokrótce opisana zostanie regulacja przyjmowana w projektowanej Konwencji haskiej o jurysdykcji krajowej w sprawach cywilnych i orzeczeniach zagranicznych.

Konwencja brukselska i Konwencja lugańska

Na wstępie należy zaznaczyć, że ze względu na zasadniczą tożsamość przepisów Konwencji lugańskiej z przepisami wcześniejszej o 20 lat Konwencji brukselskiej możliwe jest skorzystanie z bogatego orzecznictwa tej ostatniej przy interpretacji przepisów Konwencji lugańskiej.

Konwencję brukselską z 27.9.1968 r. przyjęto na podstawie art. 220 Traktatu Rzymskiego o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. W związku z powyższym obowiązuje ona wyłącznie w państwach członkowskich UE. Ze względu na wejście w życie w większości państw członkowskich UE art. 65 Traktatu Amsterdamskiego, umożliwiającego wydawanie w ramach prawa wspólnotowego przepisów kolizyjnoprawnych, konwencja w tych państwach została zastąpiona rozporządzeniem Nr 44/2000 z 22.12.2000 r., które weszło w życie 1.3.2002 r.² Należy jednak podkreślić, że rozporządzenie przejmuje zdecydowaną większość przepisów Konwencji brukselskiej ograniczając się do nielicznych modyfikacji m.in. w zakresie zwiększenia ochrony konsumenta. Nie nastąpiły zatem znaczące zmiany w unijnych normach regulujących jurysdykcję krajową, także w odniesieniu do czynów niedozwolonych. Należy też podkreślić, że preambuła rozporządzenia (motyw 19) wyraźnie stanowi o konieczności zapewnienia kontynuacji pomiędzy konwencją a rozporządzeniem, szczególnie w zakresie wykładni przepisów dokonanej przez ETS.

Konwencja lugańska z 16.9.1988 r. stanowi konwencję równoległą do Konwencji brukselskiej. Podstawowym celem jej przygotowania było rozszerzenie przepisów Konwencji brukselskiej na państwa organizacji EFTA, które nie będąc członkami UE nie mogły przystąpić do Konwencji brukselskiej. Konwencja lugańska ma charakter Konwencji półotwartej³ co umożliwia przystąpienie do niej także państw spoza UE i EFTA. Konwencja weszła w życie 1.1.1992 r. w odniesieniu do Francji, Holandii i Szwajcarii. Polska, na podstawie zaproszenia Holandii, została stroną konwencji dokonując jej ratyfikacji 1.2.2000 r., co nastąpiło na mocy ustawy z 10.4.1999 r.⁴

Zasadniczym celem obydwu konwencji jest uniknięcie prowadzenia tego samego postępowania w dwóch lub więcej państwach i skierowanie go, w założeniu, do sądu najbardziej kompetentnego dla rozstrzygnięcia danej kwestii⁵. Konwencje znajdują zastosowanie w odniesieniu do spraw cywilnych i handlowych. Nie stosuje się ich zatem do zagadnień z zakresu prawa publicznego⁶. Wyczerpująca lista wyłączeń w sprawach cywilnych zamieszczona została w art. 1 ust. 2 obydwu konwencji. Należy zaznaczyć, że ograniczenia dotyczą jedynie spraw proceduralnych i nie wpływają na przepisy prawa materialnego⁷. Zastosowanie konwencji jest niezależne od rodzaju sądu oraz trybu w jakim dana sprawa jest rozpoznawana. Oprócz jurysdykcji krajowej konwencje regulują także uznanie i wykonanie orzeczeń zagranicznych.

Wykładnia postanowień Konwencji brukselskiej i lugańskiej

Wykładnia Konwencji lugańskiej dokonywana jest przez sądy państw - stron konwencji. ETS nie przysługuje kompetencja do interpretacji postanowień Konwencji lugańskiej, ale jedynie Konwencji brukselskiej, jako że ta pierwsza nie opiera się na przepisach wspólnotowych. Należy dodać, że państwa strony konwencji lugańskiej uznały za pożądane, aby przy interpretacji Konwencji brukselskiej ETS brał również pod uwagę orzecznictwo krajowe dotyczące Konwencji lugańskiej, tym bardziej, że pod względem treści są one [...]