Abstrakt
Celem opracowania jest przedstawienie zakresu podmiotowego unormowania, a więc udzielenie odpowiedzi na pytanie, kogo może dotknąć sankcja wymieniona w art. 172 § 1 Prawa upadłościowego1. Bez precyzyjnego ustalenia jej adresatów, trudno bowiem wyobrazić sobie nie tylko stosowanie przepisu, ale także jego niewątpliwie prewencyjny charakter2. Działalność gospodarcza odbywa się przede wszystkim przy wykorzystaniu formy prawnej spółki, one zatem stanowić będą przede wszystkim przedmiot rozważań w kontekście kary określonej w przepisie. Ponieważ jednak w art. 5 § 1 PrUp jest mowa o przedsiębiorcy, analiza zakresu podmiotowego art. 172 § 1 PrUp obejmie także ten podmiot.
Wprowadzenie
Trwające od pewnego czasu prace nad nowym Prawem upadłościowym (prawem insolwencyjnym)3 nie zwalniają od obowiązku analizy obowiązującego rozporządzenia, a zwłaszcza tych jego unormowań, które budzą kontrowersje. Nie wymaga dowodu twierdzenie, że jednym z nich jest art. 172 PrUp. Przepis ten, wprowadzony do PrUp nowelą z 31.7.1997 r.5, reguluje swoistą karę dodatkową za niewykonanie określonego w art. 5 § 1 i 2 obowiązku, w postaci pozbawienia osób za to odpowiedzialnych na okres od 2 do 5 lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji reprezentanta lub pełnomocnika przedsiębiorcy, członka rady nadzorczej i komisji rewizyjnej w spółce akcyjnej, w spółce z o.o. lub spółdzielni, chyba że nie ponoszą winy.
W praktyce art. 172 PrUp od początku obowiązywania sprawiał trudności. Wystarczy tylko przypomnieć, że w ostatnim okresie kwestia wykładni unormowań w nim zawartych stawała wielokrotnie na wokandzie SN.
| Zgodnie z uchwałą SN z 8.5.2001 r.5 sąd rejonowy orzeka o zakazie prowadzenia działalności określonej w art. 172 § 1 w składzie 3 sędziów. W postanowieniu z 10.5.2001 r.6 SN stwierdził, że od orzeczenia wydanego na podstawie tego przepisu nie przysługuje kasacja. Z kolei uchwała z 18.10.2001 r.7 przesądza, że sąd gospodarczy właściwy do prowadzenia postępowania upadłościowego może orzec o sankcji przewidzianej w art. 17 2 § 1 PrUp także wówczas, kiedy nie została ogłoszona upadłość przedsiębiorcy. |
Prima facie wydawać by się mogło, że ustalenie kogo może dotknąć sankcja przewidziana w art. 172 § 1 PrUp jest prosta, skoro PrUp zawierało, i zawiera normę, której hipoteza - pod względem podmiotowym - pokrywa się z hipotezą art. 172 § 1 PrUp. Poprzednio art. 5 § 3, a obecnie art. 17 1 § 1 PrUp, regulując odpowiedzialność odszkodowawczą za niewykonanie obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, operuje, identyczną jak omawiany przepis, formułą. Wbrew pozorom, trudno jednak odnaleźć w wypowiedziach doktryny szersze rozważania na ten temat, zwłaszcza w odniesieniu do spółek osobowych.
Przed przystąpieniem do zasadniczych rozważań przypomnijmy, że art. 1 PrUp przewiduje dwie podstawy upadłości: ogólną i szczególną. Ta pierwsza dotyczy każdego przedsiębiorcy i ma miejsce wówczas, gdy zaprzestał on płacenia długów (art. 1 § 1 PrUp), przy czym krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności nie jest jednak podstawą ogłoszenia upadłości (art. 2 PrUp). Druga, uregulowana w art. 1 § 2 PrUp obejmuje przedsiębiorcę będącego osobą prawną oraz znajdujące się w stanie likwidacji (podkr. - J.N.) osobowe spółki handlowe. W tym przypadku upadłość będzie ogłoszona, jak mówią verba legis: "także wówczas, gdy ich majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów" (podkr. - J.N.). Jednak nawet, gdy sytuacja opisana w tym ostatnim przepisie nie występuje, wystarczającą przyczyną ogłoszenia upadłości jest zaprzestanie płacenia długów.
Zakres podmiotowy art. 17 2 § 1 PrUp
1. Zagadnienia wstępne
Istotne znaczenie ma odpowiedź na pytanie, kogo może dotknąć sankcja przewidziana w art. 172 § 1 PrUp. Tylko prima facie wydaje się ona prosta. Wnikliwa analiza unormowania prowadzi jednak do odmiennego wniosku. Antycypując wnioski wynikające z dalszych rozważań można zaryzykować tezę, że w niektórych fragmentach stanowi ono crux interpretationis.
W toku dalszych rozważań, w celu uzyskania punktu odniesienia, uzasadnione wydaje się nawiązywanie do wypowiedzi I. Dziamskiej na temat zakresu podmiotowego omawianej regulacji, zaznaczając jednak z góry krytyczne podejście do sformułowanych przez autorkę tez8.
Brzmienie art. 172 § 1 in principio PrUp wyjaśnia explicite, że chodzi o osoby (verbum legis: "Kto"), które nie wykonały obowiązku określonego w art. 5 § 1 i 2. Przypomnijmy, że te ostatnie przepisy nakładają powinność zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości na przedsiębiorcę (§ 1) oraz na reprezentanta przedsiębiorcy, o którym mowa w art. 1 § 2 (§ 2).
Trzeba zgodzić się najpierw z tym, że konieczne jest odróżnienie osób uprawnionych do zgłoszenia żądania ogłoszenia upadłości, które określa art. 4 § 1 i 2 PrUp, od osób do tego zobowiązanych wymienionych w art. 5 § 1 i 2 PrUp. Tylko tych ostatnich może dotknąć sankcja z art. 172 § 1 PrUp. I. Dziamska przyjmując to trafne założenie, niestety w trakcie szczegółowych rozważań, często od niego odchodzi9. W procesie wykładni art. 5 § 1 i 2 PrUp nie tylko nie jest wykluczone nawiązanie do art. 4 § 2, lecz czasami taki zabieg jest uzasadniony, a nawet konieczny (argument systematyczny).
Przypomnijmy też, że KSH znowelizował art. 4 § 2 pkt 1 PrUp10. Zgodnie z aktualnym brzmieniem tego przepisu, w stosunku do spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej11 żądanie ogłoszenia upadłości, oprócz wierzycieli, może zgłosić - każdy ze wspólników, partnerów lub akcjonariuszy12.
Już pobieżna lektura art. 5 § 1 i 2 PrUp uzasadnia tezę, że obowiązek wystąpienia w stosownym terminie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości zależy od statusu przedsiębiorcy, a ujmując rzecz grosso modo, od tego, czy jest on [...]