Abstrakt
Problem posiadania przez spółkę cywilną ułomnej osobowości prawnej stanowi ciągle podstawę wielu dyskusji. Istotnym zagadnieniem w tym zakresie jest fakt, iż sama koncepcja ułomnych osób prawnych jest wysoce kontrowersyjna. Natomiast precyzyjne określenie pozycji i zasad odnoszących się do spółki cywilnej jest konieczne do prawidłowego jej funkcjonowania w obrocie gospodarczym.
Uwagi wprowadzające
Regulacja prawna spółki cywilnej znajduje się w Księdze Trzeciej KC zatytułowanej „Zobowiązania”. Samo umiejscowienie tejże regulacji świadczy więc o charakterze spółki cywilnej jako stosunku zobowiązaniowego, nie przesądza jednak samo w sobie o ewentualnej osobowości organizacji powstałej skutkiem ważnego zawarcia umowy.
W polskim systemie prawnym obowiązuje tzw. normatywny (formalny) typ regulacji osobowości prawnej polegający na uzależnieniu posiadania osobowości przez daną jednostkę organizacyjną od nadania tego przymiotu przez ustawę1. Zasada ta wyrażona jest w art. 33 KC zgodnie z którym „osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną”. Wykładnia literalna tego przepisu prowadzi do wniosku, że spółka cywilna osobowości prawnej nie posiada. Przepisy KC ani żadnej innej ustawy nie nadają spółce cywilnej osobowości prawnej. W związku z tym wnioskiem zastanowić się można czy spółka cywilna nie posiada szczególnego rodzaju hybrydowej podmiotowości, określanej w literaturze i orzecznictwie SN „ułomną osobowością prawną”. Tym samym więc zastanowić się należy czy spółka cywilna nie może być podmiotem praw i obowiązków cywilno-prawnych (i nie tylko) pomimo, iż pozbawiona jest osobowości prawnej. W miejscu tym należy zwrócić uwagę, iż sama koncepcja ułomnej osobowości prawnej jako trzeciej formy podmiotowości jest bardzo dyskusyjna. Także SN po początkowym zdecydowanym uznaniu podmiotowości pewnych jednostek organizacyjnych wycofał się z tego stanowiska. Z orzeczeń aprobujących koncepcję ułomnej osobowości prawnej na uwagę zasługują przede wszystkim orzeczenie SN z 26.11.1948 r. (C 828/48, OSN Nr 2-3/1949, poz. 57), wyrok SN z 20.6.1974 r. (II CR 309/74, niepubl.) i uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z 14.12.1990 r. (III CZP 62/90, OSNC Nr 4/1991, poz. 36) w których SN uznał podmiotowość partii politycznych nieposiadających wtedy osobowości prawnej2. W pierwszym orzeczeniu SN zauważył, że „partie polityczne mają bardzo doniosłe zadania o znaczeniu społecznym i państwowym. Chcąc spełnić te zadania i osiągnąć cel partia musi mieć i ma swój majątek, siedzibę (lokal) i pracowników, musi więc zawierać umowy kupna--sprzedaży, najmu, dzierżawy, o pracę, o dzieło itp. Jest nie do pomyślenia, by organizacja polityczna mogła zawierać umowy i wchodzić w stosunki prawne z innymi, a w razie niewykonania lub naruszenia umowy nie mogła być pozywana przed sądem. Inny stan godziłby w praworządność, byłby sprzeczny z pojęciem praworządności i poczuciem sprawiedliwości społecznej”. SN powiązał więc zdolność sądową partii politycznych z ich podmiotowością uznając, iż skoro mają zdolność sądową mają też zdolność prawną, która z kolei bezpośrednio prowadzi do uznania ich podmiotowości. Ta zależność zauważana jest także przez krytyków trzeciego rodzaju podmiotów prawa cywilnego3. W ostatnim z orzeczeń - uchwale pełnego składu Izby Cywilnej SN z 14.12.1990 r. - SN tak jak we wcześniejszym orzeczeniu wywiódł zdolność prawną partii politycznych z posiadania przez nie zdolności sądowej argumentując „zdolność sądowa jest kategorią z zakresu prawa postępowania cywilnego, podczas gdy zdolność prawna - to kategoria cywilnego prawa materialnego. Istnieje między nimi związek. Regułą - nie bez wyjątków - jest mianowicie przysługiwanie zdolności sadowej tym podmiotom, które mają zdolność prawną i odwrotnie; z reguły zdolność prawną mają te podmioty, które mają zdolność sądową. Aczkolwiek nie jest to pogląd powszechnie podzielany, w doktrynie przyjmuje się, że między zdolnością sądową i zdolnością prawną zachodzi ścisła współzależność, wzajemne oddziaływanie4. W tym ujęciu zdolność sądowa jest istotnym atrybutem zdolności prawnej. Posiadanie przez daną jednostkę organizacyjną zdolności prawnej warunkuje posiadanie przez nią zdolności sądowej, a posiadanie przez określony podmiot zdolności sądowej jest wyrazem posiadania przez ten podmiot zdolności prawnej. Pogląd ten prowadzi do stanowiska, że przyznanie zdolności sądowej organizacjom społecznym niemającym osobowości prawnej, ale dopuszczonym do działania na podstawie obowiązujących przepisów (art. 64 § 2 KPC), jest w zasadzie równoznaczne z uznaniem przez ustawodawcę ich zdolności prawnej, a zatem i uznaniem ich za podmioty praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Takie konsekwencje płynące z art. 64 § 2 KPC dały podstawę do [...]