Abstrakt

W literaturze prawa procesowego cywilnego oraz orzecznictwie sądów ostatnich lat można zaobserwować różne podejście sądów i przedstawicieli doktryny do przypadków niezachowania przez skarżących analogicznych wymagań prawnych, stawianych poszczególnym środkom odwoławczym. Przykładowo, nieprzytoczenie podstaw w kasacji prowadzi do odrzucenia tego środka bez wcześniejszego wezwania do uzupełnienia braku, podczas gdy niewskazanie zarzutów w apelacji jest traktowane jako usuwalny brak formalny. Nie ma jednak wyraźnej regulacji ustawowej, z której wynikałoby takie zróżnicowane podejście¹.

Uwagi wprowadzające

Wymagania prawne czynności procesowych są to okoliczności, od których istnienia zależy możliwość uznania czynności za prawidłową². Poza wymaganiami ogólnymi odnoszącymi się do wszystkich czynności procesowych (np. okoliczności stanowiące niektóre przesłanki procesowe), można wyróżnić wymagania szczególne dotyczące konkretnych czynności.

Wśród szczególnych wymagań prawnych można z kolei wyodrębnić wymagania prawne odnoszące się do strony podmiotowej czynności, tj. posiadanie przez podmiot dokonujący czynności uprawnienia do jej dokonania, wola podmiotu wywołania skutków wynikających z dokonania czynności, oraz wymagania prawne odnoszące się do strony przedmiotowej czynności (o charakterze wewnętrznym w stosunku do czynności - wymagania formalne i formalno-merytoryczne, inaczej “mieszane”, a ponadto o charakterze zewnętrznym w stosunku do czynności -wymagania co do miejsca i czasu dokonania czynności oraz co do innych okoliczności).

Łącznie ogólne i szczególne wymagania prawne można określać jako wymagania prawne sensu largo, w celu ich łatwiejszego odróżnienia od wymagań formalnych i formalno-merytorycznych, stanowiących wymagania prawne sensu stricto³.

Zakresy znaczeniowe używanych pojęć wymagań prawnych sensu largo oraz wymagań formalnych i formalno-merytorycznych są różne. Każde wymaganie formalne i formalno-merytoryczne jest wymaganiem prawnym sensu largo, ale nie każde wymaganie prawne sensu largo jest wymaganiem formalnym lub formalno-merytorycznym. Inny jest też zakres znaczeniowy pojęcia warunków dopuszczalności. Pomiędzy zakresami pojęć wymagań prawnych sensu largo oraz wymagań formalnych i formalno-merytorycznych zachodzi więc stosunek podrzędności, zaś między zakresami pojęć wymagań prawnych sensu largo i warunków dopuszczalności mamy do czynienia ze stosunkiem krzyżowania się⁴. Na przykładzie czynności procesowej, polegającej na wniesieniu środków odwoławczych, wzajemny stosunek między zakresami wskazanych pojęć daje się przedstawić graficznie w następujący sposób:

Niespełnienie wymagań prawnych czynności procesowej sprawia, że mamy do czynienia z określonymi brakami - różnymi w zależności od rodzaju wymagania, które nie zostało spełnione (np. braki formalne w razie niespełnienia wymagań formalnych, braki formalno-merytoryczne w przypadku niespełnienia wymagań formalno-merytorycznych). Braki czynności można też określać jako jej wady (wady formalne, wady co do czasu i miejsca dokonania czynności), czy też uchybienia procesowe⁵.

Skutki procesowe wystąpienia wspomnianych wad są różne w zależności od konkretnego rodzaju wady i rodzaju czynności, która została nią dotknięta. Można wymienić następujące skutki procesowe tych wad: nieistnienie czynności, nieważność czynności, bezwzględna i względna bezskuteczność czynności⁶.

Przedmiotem dalszych rozważań są jedynie skutki niezachowania szczególnych wymagań prawnych czynności procesowych, bowiem problematyka związana z niespełnieniem wymagań ogólnych kształtuje się tak samo w przypadku wszystkich środków odwoławczych.

Skutki procesowe niespełnienia wymagań prawnych odnoszących się do strony podmiotowej czynności zaskarżenia

1. Skutki braku uprawnienia do wniesienia środka odwoławczego

W literaturze⁷ występują rozbieżności w poglądach poszczególnych autorów na kwestię skutków procesowych wniesienia środka przez podmiot nielegitymowany, bądź też wniesienia go przez podmiot legitymowany, ale nieposiadający interesu prawnego w jego wniesieniu. Nie wdając się w dłuższe rozważania, które przekraczają ramy niniejszego artykułu, wydaje się, iż w przypadku wniesienia apelacji, kasacji i zażalenia przez podmiot nielegitymowany lub nieposiadający interesu prawnego w jego wniesieniu, zachodzi niedopuszczalność tych środków prowadząca do ich odrzucenia a limine. Podstawę odrzucenia stanowią: art. 370 i 373 KPC w przypadku apelacji, art. 393 [5] KPC i 393 [7] § 2 KPC w przypadku kasacji oraz art. 370 i 373 w zw. z art. 397 § 2 KPC w odniesieniu do zażalenia. W omawianej sytuacji znajdują zastosowanie te fragmenty wskazanych przepisów, w których jest mowa, że dany środek jest “z innych przyczyn niedopuszczalny”.

Wniesienie środków odwoławczych przez podmiot nielegitymowany lub nieposiadający interesu prawnego w ich wniesieniu jest czynnością bezwzględnie bezskuteczną. Nie może ona ulec konwalidacji w trybie przewidzianym do usuwania braków formalnych. Taka czynność podlega odrzuceniu przez sąd, który nie może wzywać skarżącego do usunięcia wady. Niespełnienie omawianego wymagania prawnego powoduje [...]