Abstrakt
Translatywne (zwalniające) przejęcie długu (art. 519 KC) oddziałuje nie tylko na główny stosunek prawny, w którym dochodzi do zmiany podmiotu zobowiązanego, ale również na poboczne relacje prawne (np. stosunek poręczenia, zastawu, hipoteki), wynikające z umów kreujących zabezpieczenia wierzytelności głównej. Podmioty udzielające zabezpieczeń wierzytelności głównej nie są uczestnikami czynności przejęcia długu, nie mają więc wpływu na wybór osoby, która wstąpi w pozycję prawną aktualnego dłużnika. W konsekwencji zasada zachowania tożsamości całego zobowiązania po zmianie dłużnika, oparta na zgodnej woli stron uczestniczących w przejęciu długu, w odniesieniu do pobocznych stosunków prawnych wynikających z udzielonych zabezpieczeń nie może być zachowana. W celu ochrony interesu prawnego zabezpieczycieli ustawodawca uzależnia od ich zgody dalsze trwanie zabezpieczeń wierzytelności po translatywnej zmianie dłużnika (art. 525 KC). Takie rozwiązanie legislacyjne umożliwia podmiotom udzielającym zabezpieczeń dokonanie oceny sytuacji majątkowej i prawnej przejemcy długu i na tej podstawie podjęcie decyzji o ewentualnym przyzwoleniu na pozostawienie w mocy ustanowionych uprzednio praw.
Zasada wygaśnięcia zabezpieczeń ustanowionych przez osoby trzecie
1. Ratio legis reguły wygaśnięcia zabezpieczeń
Zgodnie z przepisem art. 525 KC poręczenie i ograniczone prawa rzeczowe ustanowione przez osobę trzecią wygasają z chwilą przejęcia długu, chyba że podmiot, który udzielił zabezpieczenia, wyrazi zgodę na jego dalsze trwanie. Na wstępie rozważyć wypada ratio legis takiego rozwiązania normatywnego.
Po pierwsze, zmiana dłużnika ma bezpośredni wpływ na prawdopodobieństwo zaktualizowania się obowiązku świadczenia osoby trzeciej ustanawiającej zabezpieczenie. Jest to szczególnie istotne dla zabezpieczycieli, których odpowiedzialność w stosunku do dłużnika głównego ma charakter równoległy1. Wierzyciel zwykle kieruje wówczas swe roszczenie przeciw temu z podmiotów, który daje większą pewność zaspokojenia. Dlatego też z punktu widzenia zabezpieczyciela istotne znaczenie ma to, kto jest aktualnie dłużnikiem głównym i jakim dysponuje majątkiem2. Wstąpienie w dług główny przez podmiot będący w gorszej sytuacji majątkowej niż dłużnik pierwotny zwiększa prawdopodobieństwo dochodzenia głównego roszczenia od podmiotu udzielającego zabezpieczenia. Norma art. 525 KC ma na celu ochronę interesu prawnego zabezpieczycieli3.
Po drugie, zauważyć należy, iż wskutek spełnienia świadczenia zabezpieczyciel (poręczyciel, zastawca, dłużnik hipoteczny) co do zasady wstępuje w prawa wierzyciela (art. 518 § 1 pkt. 1 KC) i nabywa roszczenie przeciwko głównemu dłużnikowi. W związku z tym zwalniające przejęcie długu głównego wpływa na przyszły stosunek regresowy powstający między zabezpieczycielem a nowym dłużnikiem. Zmiana dłużnika w podstawowym stosunku prawnym stanowi więc jednocześnie zmianę podmiotu zobowiązanego w przyszłym stosunku regresowym4. Dlatego też ochrona interesu prawnego zabezpieczyciela, rozumianego jako pewność zaspokojenia pretensji regresowej, wymaga normatywnego uzależnienia od jego zgody dalszego trwania zabezpieczenia po przejęciu długu.
2. Zakres obowiązywania zasady wygaśnięcia zabezpieczeń
Zwalniające przejęcie długu powoduje wygaśnięcie wyłącznie tych zabezpieczeń wierzytelności głównej, które ustanowione zostały przez osobę trzecią na podstawie umowy. Zakres obowiązywania zasady wygaśnięcia zabezpieczeń doznaje, w myśl przepisu art. 525 KC, trojakich ograniczeń. Dotyczą one rodzaju ustanowionych zabezpieczeń (wygasają poręczenie i ograniczone prawa rzeczowe), źródła ich powstania (umowa) oraz podmiotu kreującego zabezpieczenie (osoba trzecia). Ograniczenia te wymagają szerszego omówienia.
Przepis art. 525 KC stanowi, iż wskutek przejęcia długu wygasa jedynie (verba legis) poręczenie i ograniczone prawa rzeczowe. Nasuwają się w związku z tym dwa pytania. Po pierwsze, czy tę normę prawną stosować należy do wszystkich rodzajów poręczenia oraz wszystkich ograniczonych praw rzeczowych służących zabezpieczeniu wierzytelności. Po drugie [...]