Abstrakt
Wstęp
Bardzo istotną i długo oczekiwaną zmianą jest wprowadzenie karalności za tzw. bezskutkowe prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178a § 1 KK). Zmiana ta jest o tyle ważna, że znamieniem przestępstwa drogowego z art. 177 § 1 KK nie było do tej pory ani spowodowanie u pokrzywdzonego obrażeń ciała, których czas leczenia był krótszy niż 7 dni, ani wyrządzona szkoda w mieniu. Redakcja art. 178a § 1 KK natomiast obejmuje te - pomijane dotychczas przez KK - skutki. Oznacza to uznanie za pokrzywdzone osoby i inne podmioty - w tym ubezpieczyciele - które dotychczas nie mogły wystąpić w tej roli, z uwagi na brak ustawowych znamion przestępstwa w czynie oskarżonego o wypadek drogowy. Ma to istotne znaczenie praktyczne z punktu widzenia orzeczenia środka karnego w postaci naprawienia szkody lub nawiązki, a także z punktu widzenia roli zakładu ubezpieczeń przy orzekaniu tego rodzaju środków. Wskazane zmiany KK zbiegły się niemal z wejściem w życie rozporządzenia Ministra Finansów z 24.3.2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz.U. Nr 26, poz. 310). Nie można przy tym pomijać także zagadnień związanych z dobrowolnym ubezpieczeniem auto-casco, ponieważ nie ma racjonalnych przesłanek, aby w określonych przypadkach zakład ubezpieczeń, który pokrył szkodę z tego ubezpieczenia, mógł wejść w rolę pokrzywdzonego w postępowaniu karnym. Jednak najwięcej wątpliwości występuje w sytuacji, w której korzystający z obowiązkowego OC staje się oskarżonym o wypadek drogowy, a zgłoszone zostały przeciwko niemu roszczenia odszkodowawcze lub wniosek o zasądzenie nawiązki.
Zakład ubezpieczeń i Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny
Art. 49 § 3 KPK: „Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim obowiązany jest do pokrycia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu przez przestępstwo”.
Redakcja tego przepisu, w powiązaniu z regulacjami zawartymi w ustawie z 28.7.1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62; dalej UbezpU), po uzyskaniu zezwolenia Ministra Finansów, za pokrzywdzonego wypadkiem drogowym uznaje:
1) zakłady ubezpieczeń i reasekuracji, 2) zakłady ubezpieczeń, 3) zakłady reasekuracji, 4) towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych (art. 12 ust. 1 UbezpU).
UbezpU nie zalicza jednak do zakładu ubezpieczeń Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego. Czyżby więc UFG został wyłączony poza nawias art. 49 § 3 KPK? W literaturze wyrażony został pogląd, iż UFG może być traktowany jak zakład ubezpieczeń w rozumieniu KPK. Pogląd ten został oparty na założeniu, że zakres nazwy „zakład ubezpieczeń” jest szerszy od zakresu definicji użytej w UbezpU. Z drugiej strony, jest to pojęcie z innej niż procedura karna dziedziny prawa, należy więc rozumieć je w taki sposób, jaki został przyjęty w prawie ubezpieczeniowym. Powyższe stanowisko jest też zgodne z uchwałą SN z 13.5.1996 r., III CZP 184/95 (OSNC Nr 7-8/1996, poz. 91). Intencją ustawodawcy nie było jednak zapewne wyłączenie UFG z kręgu pokrzywdzonych wypadkami drogowymi, zwłaszcza że w określonych sytuacjach UFG ponosi wymierne koszty związane z konsekwencjami tych wypadków. Tymczasem w KK nie ma przepisu określającego krąg tego rodzaju osób uprawnionych - brak jest nawet wskazówki na ten temat - stąd potrzeba sięgnięcia po przepisy procedury karnej, które z kolei nie dostrzegają innych regulacji prawnych, co sprzyja powstawaniu wątpliwości.
Obowiązek naprawienia szkody
Nie budzi sporów fakt, że zakład ubezpieczeń uważany jest za pokrzywdzonego w zakresie, w jakim pokrył lub jest zobowiązany do pokrycia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu przez przestępstwo. Zgodnie z treścią art. 46 § 1 KK i art. 49 § 3 KPK, nie ulega wątpliwości, że sprawca może być zobowiązany do naprawienia szkody na rzecz zakładu ubezpieczeń zarówno w razie orzeczenia obowiązku naprawienia szkody jako środka karnego, jak też w tzw. charakterze warunku probacyjnego. Jednak sytuacja ulega poważnej komplikacji, gdy sięgniemy po przepisy rozporządzenia z 24.3.2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Zgodnie z § 10 rozporządzenia, z ubezpieczenia OC przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierowca pojazdu mechanicznego są zobowiązani - na podstawie prawa - do odszkodowania za wyrządzoną szkodę. W przypadku pokrycia tej szkody przez zakład ubezpieczeń, w ramach ubezpieczenia OC, żadne roszczenia w stosunku do sprawcy nie przysługują, gdyż cechą tego typu ubezpieczenia jest to, że za sprawcę szkodę pokrywa zakład ubezpieczeń.
Orzeczenie obowiązku naprawienia szkody nie może naruszać reguł porządku prawnego, ustalonego przez przepisy normujące określone dziedziny życia społecznego. Dopuszczalność nałożenia na sprawcę obowiązku naprawienia szkody na rzecz zakładu ubezpieczeń podważa [...]