Monitor Prawniczy

nr 3/2001

Postępowanie klauzulowe z art. 787 KPC

Jan Turek
Abstrakt

Wstęp

W myśl art. 41 § 3 KRO sąd może ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego przez wierzyciela, jeżeli ze względu na charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka-dłużnika do powstania majątku wspólnego, zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W sprawach o ograniczenie lub wyłączenie możliwości zaspokojenia z majątku wspólnego sąd rozstrzyga:

- w drodze procesu, gdzie sąd może - ani nie wymieniając przedmiotów majątkowych, z których pozwany ponosi odpowiedzialność, ani ich wartości - uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności (art. 319 KPC),
- w postępowaniu ze skargi na czynności komornika (art. 7671 § 1 KPC),
- w postępowaniu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, klauzuli wykonalności także przeciwko jej małżonkowi (art. 787 KPC).

Ogólna charakterystyka postępowaniaz art. 787 KPC

Postępowanie w sprawie nadania klauzuli wykonalności (postępowanie klauzulowe) określa się jako wstęp do postępowania egzekucyjnego, a jego przedmiotem jest badanie, czy dokument przedstawiony przez wierzyciela ma wszystkie cechy tytułu egzekucyjnego i czy na jego podstawie może być prowadzona egzekucja. Postępowanie to jest uregulowane w przepisach art. 776-795 KPC. Przyjmuje się jednak, że chociaż formalnie należy ono do postępowania egzekucyjnego, to nie jest postępowaniem egzekucyjnym sensu stricto. Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności nie stanowi bowiem wszczęcia egzekucji - wierzyciel dopiero na podstawie tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w tę klauzulę może wszcząć egzekucję, a postępowanie egzekucyjne we właściwym znaczeniu następuje dopiero po powstaniu tytułu wykonawczego i zgłoszeniu przez wierzyciela wniosku o wszczęcie egzekucji. Postępowanie klauzulowe stanowi część postępowania egzekucyjnego sensu largo, za czym przemawia umiejscowienie wymienionych przepisów o postępowaniu klauzulowym w całokształcie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w KPC. Według skrajnego poglądu, jest ono postępowaniem odrębnym, spełniającym funkcję pomocniczą do postępowania egzekucyjnego, lecz do niego nie należy1.

Skutkiem postępowania klauzulowego jest wydanie tytułu wykonawczego, stanowiącego podstawę egzekucji, bądź odmowa jego wydania. Klauzula wykonalności, w którą zaopatrzony jest tytuł egzekucyjny, jest aktem sądowym i stwierdza dopuszczalność prowadzenia egzekucji na podstawie konkretnego tytułu egzekucyjnego, a także w razie potrzeby zakreśla jej przedmiotowe granice. Zapobiega nieuzasadnionemu lub przedwczesnemu wdrożeniu środków przymusu, stanowiąc przez to gwarancję praworządnego działania organów egzekucyjnych. Formuła, że „sąd nada klauzulę wykonalności...”, jest konsekwentną realizacją zasady, w myśl której nie może się toczyć egzekucja przeciwko komukolwiek bez tytułu wykonawczego, nawet w przypadku gdy odnosi się to do małżonków i ich majątku wspólnego2.

Postępowanie z art. 787 KPC toczyć się ma wobec małżonka dłużnika egzekwowanego. Konieczne więc będzie w tym postępowaniu udowodnienie, że osoba, przeciwko której toczyć się będzie to postępowanie, rzeczywiście pozostaje w związku małżeńskim z dłużnikiem, zarówno w chwili wydania tytułu egzekucyjnego, jak i w chwili nadania klauzuli wykonalności. Stanowisko takie wielokrotnie wyrażał SN podkreślając3, że przesłanką nadania klauzuli wykonalności jest pozostawanie przez małżonka we wspólności majątkowej zarówno w chwili wyrokowania, jak i w chwili orzekania o klauzuli wykonalności. Jeśli wspólność taka nie istnieje, przepis ten nie ma [...]