Abstrakt

Inicjatywa dowodowa

Powód ma obowiązek dokładnie określić żądanie, co w sprawach o roszczenie pieniężne obliguje go do wskazania kwoty, której zasądzenia domaga się od pozwanego (vide art. 187 § 1 pkt 1 i 2 KPC w zw. z art. 126 KPC). Co zatem ma uczynić przedsiębiorca poszukujący przed sądem ochrony przed nieuczciwą konkurencją czy naruszeniem praw wyłącznych, kiedy wskazanie poniesionej przez siebie szkody, korzyści uzyskanych jego kosztem przez pozwanego czy choćby wartości przedmiotu sporu nie jest możliwe bez informacji bądź dokumentów znajdujących się w wyłącznym posiadaniu pozwanego, a pozwany udostępnienia ich odmawia lub twierdzi, że ich nie posiada?

Przed ostatnią dużą nowelizacją przepisów KPC³ kiedy strona nie miała możliwości innego uzyskania potrzebnych jej informacji od swojego przeciwnika - możliwe było działanie z urzędu sądu rozpoznającego sprawę. Obowiązująca wówczas redakcja art. 3 § 1 i § 2 w zw. z art. 213 i 232 KPC sprawiała, że sąd z urzędu był uprawniony w określonych sytuacjach do aktywności dowodowej. Przede wszystkim, pomimo obowiązków stron w zakresie dawania wyjaśnień co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i przedstawiania dowodów, to sąd powinien był wówczas dążyć do wszechstronnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności sprawy i do wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych oraz miał prawo z urzędu podejmować czynności dopuszczalne według stanu sprawy, jakie uznał za potrzebne do uzupełnienia materiału i dowodów przedstawionych przez strony i uczestników postępowania. Sąd był też uprawniony do zarządzenia odpowiedniego dochodzenia, o ile było to konieczne dla uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron. Chociaż strony również miały obowiązek wskazania dowodów potrzebnych do rozstrzygnięcia sprawy, sąd mógł dopuścić dowód nie wskazany przez strony.

Obecnie działanie z urzędu sądu rozpoznającego sprawę jest w zasadzie wyłączone. To na stronach ciąży obowiązek prowadzenia procesu ze wszystkim konsekwencjami wynikającymi z zasady kontradyktoryjności, a przede wszystkim z tym, że powództwo nieudowodnione nie będzie uwzględnione. Tezy tej nie zmienia obecne brzmienie art. 232 KPC, gdyż uprawnienie do dopuszczenia dowodu nie wskazanego przez stronę nie jest tożsame z możliwością zarządzenia dochodzenia dla ustalenia koniecznych dowodów, której obecnie sąd został pozbawiony⁴.

Z orzecznictwa SN wynika, iż rzeczą sądu nie jest obecnie zarządzanie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie. Sąd nie jest też zobowiązany do przeprowadzania z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 KPC). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 KPC), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 KPC) spoczywa na stronie, która z tych faktów wywodzi skutki prawne (art. 6 KC)⁵. Sąd powinien działać z urzędu tylko wówczas, gdy obowiązek taki wynika z przepisów kodeksu albo w sprawie zostały już ujawnione środki dowodowe istotne dla rozstrzygnięcia sprawy⁶.

Zastosowanie art. 322 KPC

W piśmiennictwie wskazano na możliwość sięgnięcia - w przypadku trudności dowodowych - po art. 322 KPC, który uprawnia sąd do zasądzenia w wyroku odpowiedniej sumy według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy, jeżeli - na podstawie wyników postępowania dowodowego - sąd ten uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione.

Należy zauważyć, że art. 322 KPC nie zwalnia powoda z obowiązku przeprowadzenia postępowania dowodowego w możliwie najszerszym zakresie. Jak słusznie zauważył L. Górnicki - "gdy istnienia szkody nie można w ogóle udowodnić albo brak jest jakichkolwiek podstaw do uprawdopodobnienia przybliżonej choćby jej wysokości, artykułu tego nie stosuje się, a powództwo w tej części podlega oddaleniu" ⁷.

W doktrynie polskiego procesu cywilnego panuje pogląd, że na podstawie art. 322 KPC nie można ustalić istnienia związku przyczynowego, zaś "wprowadzając możliwość rozstrzygnięcia spraw, w których nie została w sposób ścisły udowodniona wysokość dochodzonego roszczenia, art. 322 KPC dodatkowo potwierdza [...]