Abstrakt

KSH wprowadził od 1.1.2001 r. nowe ograniczenie w obrocie prawnym dokonywanym z udziałem spółek z o.o. Od pewnego czasu stosowanie w praktyce wprowadzonych przez KSH zmian wzbudza coraz więcej wątpliwości, które wymagają wyjaśnienia. Problem jest tym bardziej godzien uwagi, ponieważ wywołuje pewne skutki także na gruncie przepisów prawa podatkowego i ubezpieczeń społecznych.

Zmiany legislacyjne

W omawianym zakresie zasadnicze zmiany legislacyjne wiążą się z przepisem art. 230 KSH. Stanowi on, iż rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego spółki z o.o. wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Przepis ten stanowi nowość w porównaniu z poprzednio obowiązującym KH, który nie regulował w ogóle tej kwestii¹ . Skutki wprowadzenia tego ograniczenia dotykają wszystkie spółki z o.o., również te, które zostały zarejestrowane na podstawie przepisów KH. Są to spółki z niskim kapitałem (tj. 4000 PLN i mniejszym) uczestniczące w obrocie prawnym, gdzie w grę wchodzą czynności prawne o dużej wartości. Mają one wprawdzie obowiązek podwyższenia kapitału zakładowego celem dostosowania do przepisów KSH o minimalnej wysokości kapitału zakładowego (50000 PLN), ale mogą to uczynić w dwóch etapach, tj. podwyższenia kapitału do minimum 25 000 PLN w ciągu 3 lat od 1.1.2001 r. oraz do 50 000 PLN nie później niż przed upływem 5 lat (art. 624 § 1 KSH).

Sankcją za dokonanie czynności prawnej bez wymaganej ustawą uchwały zgromadzenia wspólników może okazać się nieważność czynności, z tym iż zgoda na dokonanie czynności może być wyrażona zarówno przed jej dokonaniem jak i po jej dokonaniu, nie później jednak niż w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę (art. 17 § 1 i 2 KSH).

Zakres normatywny art. 230 KSH

Zanim przejdziemy do określenia pojawiających się wątpliwości dotyczących treści regulacji art. 230 KSH spróbujmy krótko określić zakres jego normowania, czyli ustalić, jakie przypadki są nim objęte.

Przez „rozporządzenie prawem” należy rozumieć wszelkie czynności prawne rozporządzające, polegające na jego przeniesieniu lub obciążeniu na rzecz innej osoby albo na jego ograniczeniu lub zniesieniu. Przykładowo są to wszelkie umowy przenoszące własność lub inne bezwzględne prawa majątkowe (np. autorskie prawa majątkowe, prawa majątkowe do projektu wynalazczego, prawa do lub z rejestracji znaku towarowego) lub względne (np. przelew wierzytelności), ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych (np. użytkowania, zastawu, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego lub mieszkalnego), zniesienie istniejących praw majątkowych (np. zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego, zwolnienie z długu)² .

Z kolei zaciągnięcie „zobowiązania do świadczenia” oznacza wszelkie czynności prawne polegające na zobowiązaniu się do określonego świadczenia na rzecz innej osoby. Przykładowo są to umowy sprzedaży, dostawy, dzierżawy, najmu, zlecenia lub świadczenia usług, przewozu, przechowania, darowizny. Z punktu widzenia majątkowego rozporządzenie zmniejsza aktywa rozporządzającego, zwiększa zaś aktywa jego kontrahenta, zobowiązanie zaś powiększa pasywa zobowiązującego się oraz aktywa jego kontrahenta. Zobowiązanie może w przyszłości, ale nie musi doprowadzić do rozporządzenia (np. umowa najmu zobowiązuje najemcę do zapłaty czynszu, zaś sama zapłata będzie rozporządzeniem)³ .

Polskie prawo zna także czynności o podwójnym skutku, tj. zobowiązująco-rozporządzającym (przede wszystkim umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości albo do przeniesienia wierzytelności, zbycia spadku, pociąga za sobą równocześnie przeniesienie prawa, chyba że czynność stanowi inaczej) lub zobowiązująco-upoważniającym.

Podział czynności wynikający z art. 230 KSH nie ma charakteru rozłącznego, gdyż nie opiera się na kryteriach w pełni dzielących. Można przede wszystkim wskazać istnienie jeszcze jednej grupy czynności prawnych, które nie mają ani charakteru rozporządzenia prawem, ani zobowiązania do świadczenia, a mianowicie czynności upoważniających, polegających na upoważnieniu innej osoby do pewnego zachowania się, które bez tego nie miałoby podstawy prawnej (np. udzielenie pełnomocnictwa, niektóre umowy licencyjne). Jak się wydaje, czynności upoważniające nie wchodziłyby w zakres normowania art. 230 KSH.

Problemy związane z obliczaniem wartości czynności prawnej objętej ograniczeniem z art. 230 KSH

Inną, nie mniej istotną kwestią jest ustalenie sposobu, w jaki dokonuje się obliczania wartości czynności prawnej objętej ograniczeniem z art. 230 KSH. Ustalenie dwukrotnej wysokości kapitału zakładowego nie stanowi bowiem większej trudności, gdyż - jak się wydaje - chodzi tu o jego wysokość nominalną, wynikającą z umowy spółki, a nie np. o wartość rynkową. W pewnych przypadkach występują jednak trudności w ustaleniu wartości czynności prawnej, zwłaszcza zobowiązującej. Sam przepis o tym nic nie stanowi i nie daje też w tym zakresie żadnych wskazówek. Tymczasem pojawiają się w tym miejscu następujące problemy.

Po pierwsze, powstaje problem z samym określeniem tego, co stanowi w istocie wartość czynności prawnej. Jej przedmiot może mieć bowiem więcej niż jedną wartość (np. akcja będąca przedmiotem obrotu ma nie tylko wartość nominalną, lecz także i rynkową czy giełdową, także wartość przedsiębiorstwa może być wyliczana różnymi metodami, szczególnie aktywów netto, odtworzeniowa, zdyskontowanych zysków czy rynkowa)⁴ . W związku z tym sama treść czynności prawnej musi [...]