Abstrakt
Wstęp
Wykorzystywanie tego typu technik marketingowych przez przedsiębiorców może prowadzić do zachwiania równowagi pozycji rynkowej między stosującym je przedsiębiorcą a konsumentem, z uwagi na utrudnienie temu ostatniemu dokonania transakcji w warunkach realnej swobody kształtowania i wyrażania woli2. Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa są zawierane zazwyczaj w nietypowych dla konsumenta okolicznościach. Towarzyszy im bowiem z reguły nieprzygotowanie i zaskoczenie konsumenta, brak możliwości porównania i oceny otrzymywanej przezeń propozycji z innymi ofertami na rynku oraz zbadania towaru, a także niedobór informacyjny zwłaszcza co do osoby kontrahenta. Warto także zwrócić uwagę na specyfikę okoliczności, w których umowy tego rodzaju są zazwyczaj zawierane - a zwłaszcza powszechnie występującą niechęć do odmowy osobie przebywającej w domu klienta, obawa przed urażeniem „gościa”, bądź osoby oferującej jakiegoś rodzaju korzyści. W przypadku umów zawieranych na odległość źródłem braku równowagi między przedsiębiorcą a konsumentem jest deficyt informacji o umowie, jej przedmiocie i podmiocie świadczącym towar bądź usługi, brak przejrzystości transakcji, niemożność bezpośredniego obejrzenia i sprawdzenia towaru w chwili zawierania umowy, utrudnienia w efektywnym dochodzeniu roszczeń związanych z brakiem bezpośredniego kontaktu z przedsiębiorcą. Zagrożona jest także prywatność konsumenta.
Celem omawianego unormowania jest wyrównanie pozycji rynkowej stron, przede wszystkim poprzez zagwarantowanie konsumentowi prawa do uzyskania stosownych informacji oraz przyznanie mu prawa odstąpienia od umowy w krótkim terminie po jej zawarciu, bez podania przyczyn. W ustawie uregulowano także zagadnienia związane z ochroną prywatności konsumenta, umowami kredytowymi „towarzyszącymi” umowom zawieranym na odległość, nadużyciem wykorzystania zapłaty kartą płatniczą oraz dostarczaniem towarów niezamówionych przez konsumenta.
Przedsiębiorca a konsument
Unormowanie OchrKonU dotyczy przede wszystkim relacji między dwiema kategoriami podmiotów: przedsiębiorcami i konsumentami.
Pojęcie „przedsiębiorca” nie zostało przez legislatora zdefiniowane, dlatego też należy, w braku innych wskazań ze strony ustawodawcy, zgodnie z zasadą lege non distinguere, tłumaczyć je tak, jak uczyniono to w innych aktach prawnych, zawierających legalną definicję tegoż pojęcia3. Chodzi tu przede wszystkim o regulację z art. 2 ust. 2 ustawy o działalności gospodarczej z 1988 r.4, art. 2 ust.2 Prawa o działalności gospodarczej5 oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym6.
W OchrKonU zdecydowano się natomiast na stworzenie legalnej definicji pojęcia „konsument”. Definicja ta zamieszczona została w Kodeksie cywilnym (art. 384 § 3 KC), co powoduje, iż rozciąga się ona lege non distinguere na całokształt prawa cywilnego, chyba że w ustawie szczególnej zostanie ona ujęta inaczej (przykładowo w art. 2 pkt. 11 ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym). Zgodnie z definicją kodeksową za konsumenta uważa się osobę, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodarczą. Przyjęto zatem najszerszą z proponowanych w trakcie debat nad ustawą definicję, nie tylko nieograniczającą się do osób fizycznych, lecz także obejmującą inne podmioty (w tym osoby prawne), prowadzące działalność gospodarczą7.
Określenie celu umowy na potrzeby art. 384 § 3 wynika z treści umowy lub z okoliczności dostrzegalnych dla przedsiębiorcy. O uznaniu podmiotu za konsumenta rozstrzyga nie tyle obiektywny stan rzeczy, ale [...]