Abstrakt

I. Konwencja lugańska

Konwencja lugańska obowiązuje w 18 państwach Europy Zachodniej⁵ i w Polsce. Zasadniczym jej celem jest wzmocnienie ochrony prawnej osób zamieszkałych na terytoriach tych państw. Celowi temu służy unormowanie w Konwencji zagadnień jurysdykcji, ułatwienie uznawania orzeczeń i wprowadzenie sprawnego postępowania zapewniającego wykonywanie orzeczeń.

Konwencja ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych (art. 1 ust. 1), z tym że kategorie spraw do których Konwencja nie ma zastosowania zostały wymienione w art. 1 ust. 2. Konwencja nie ma zastosowania m.in. do wielu spraw z zakresu prawa rodzinnego (art. 1 ust. 2 pkt 1). Nie budzi jednak wątpliwości, że sprawy o alimenty są objęte zakresem przedmiotowym Konwencji; wynika to wprost z art. 5 pkt 2.

Konwencja lugańska zawiera unormowanie trzech zasadniczych zagadnień: jurysdykcji, uznawania orzeczeń i ich wykonywania, które w tej kolejności zostaną omówione.

Jurysdykcja

A. Jurysdykcja ogólna

Zgodnie z zasadą ogólną wyrażoną w art. 2 ust. 1, osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa, które jest stroną Konwencji lugańskiej, mogą być pozywane przed sądy tego państwa. Z omawianego punktu widzenia nie ma znaczenia obywatelstwo osoby pozwanej. Osoba mająca miejsce zamieszkania w państwie będącym stroną Konwencji lugańskiej może być pozwana przed sądy tego państwa niezależnie od tego, czy ma obywatelstwo państwa, w którym zamieszkuje, czy jest obywatelem innego państwa będącego stroną Konwencji, czy też ma obywatelstwo państwa trzeciego.

W świetle powyższej zasady jurysdykcja przysługuje sądom państwa, w którym pozwany ma miejsce zamieszkania. Zasada ta dotyczy tylko sytuacji, gdy miejsce zamieszkania pozwanego znajduje się w państwie, które jest stroną Konwencji.

Jak z powyższego wynika osoba zamieszkała w Polsce może dochodzić alimentów od osoby zamieszkałej w jednym z 18 państw Europy Zachodniej przed sądami tego państwa, w którym ma miejsce zamieszkania pozwany.

B. Jurysdykcja szczególna dla roszczeń alimentacyjnych dochodzonych samodzielnie

W drodze wyjątku od zasady, określonej w art. 2 ust. 1, istnieje możliwość pozwania osoby zamieszkałej w państwie będącym stroną Konwencji przed sądy innego państwa, które jest także stroną Konwencji lugańskiej (art. 3 ust. 1). Możliwość taka istnieje m.in. w wypadku jurysdykcji szczególnej (art. 5- 6a).

Z punktu widzenia naszego przedmiotu zainteresowania znaczenie ma jedynie jurysdykcja szczególna, określona w art. 5 pkt 2, dotycząca spraw alimentacyjnych. Zgodnie z tym przepisem istnieje możliwość wytoczenia powództwa przed sąd tego państwa, w którym uprawniony do alimentów ma miejsce zamieszkania⁶ lub zwykłego pobytu⁷. Wprowadzenie oprócz łącznika zamieszkania - możliwości oparcia jurysdykcji na miejscu zwykłego pobytu osoby uprawnionej ma na celu stworzenie możliwości wytoczenia powództwa w państwie, w którym osoba ta wprawdzie nie ma miejsca zamieszkania, lecz zazwyczaj tam przebywa i w związku z tym wytoczenie powództwa przed sąd tego państwa będzie dla niej z reguły najdogodniejsze.

Jurysdykcja określona w art. 5 pkt 2 nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przed sąd państwa, w którym pozwany ma miejsce zamieszkania (art. 2 ust.1) - por. art. 3 ust. 1. Znaczenie jurysdykcji szczególnej polega na tym, że to powód ma możliwość wyboru sądu, do którego zostanie wniesiony pozew.

W wypadku gdy osoba uprawniona do alimentów ma miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu w Polsce, a osoba, która ma być pozwana, zamieszkuje w innym państwie, które jest stroną Konwencji lugańskiej, powód może wytoczyć powództwo przed sądem zagranicznym (na podstawie art. 2 ust. 1) lub przed sądem polskim (na podstawie art. 5 pkt 2)⁸. W wypadku wyboru pierwszej drogi powód, który uzyska zagraniczne orzeczenie zasądzające alimenty, nie będzie zmuszony do zainicjowania drugiego postępowania, tj. postępowania o zezwolenie na wykonanie orzeczenia, oczywiście przy założeniu, że egzekucja z majątku dłużnika w tym państwie będzie skuteczna⁹. W drugim wypadku wierzyciel będzie musiał inicjować dwa postępowania: jedno przed sądem krajowym o zasądzenie alimentów i drugie przed sądem państwa, w którym znajduje się majątek dłużnika, o zezwolenie na wykonanie orzeczenia. Generalnie wydaje się, że wybór drugiej spośród tych możliwości będzie dla osoby uprawnionej bardziej dogodny. Ocena ta wynika z tego, że sytuacja powoda przed sądem krajowym będzie lepsza niż przed sądem zagranicznym (uwzględnienia wymaga jednak czas trwania takiego postępowania!), a ponadto [...]